3 Ma’ruza. Poydevorlarni loyihalashdagi asosiy xususiyatlar, tabiiy zamindagi sayoz poydevorlarning tuzilishi va ularni hisoblash

3.1. Poydevorlar zaminini yuk ko’tarish qobiliyati bo’yicha hisoblash 
Zaminlarii yuk ko’taruvchanlik xususiyati bo’yicha hisoblashdan maqsad-
zaminlarning mustahkamligi va turg’unligini ta’minlash, 
shuningdeg 
poydevorning tovoni bo’yicha siljish va ag’darilishiga yo’l qo’ymaslik 
hisoblanadi qabul qilinadigan zaminning bo’zilish sxemasi (uning chegaraviy 
xaritalashga etishida) poydevor yoki inshootning ushbu ta’siri konstrukstiyasi uchun 
ham statik ham kinematik jihatdan mos bo’lishi lozim. 
Zaminlarning yuk ko’taruvchanlik xususiyati bo’yicha hisoblash quyidagi 
shartdan kelib chikib bajariladi: 
(1.3) 
bunda F - zaminga tushadigan hisobiy yuklama;
F
u
- zaminning chegaraviy qarshilik kuchi;
-γ
s
- ish sharoitlari koeffistienti, quyidagicha qabul qilinadi: qumlar uchun 
changsimonlaridan tashqari
-γ
s
=1,0; mangeimon qumlar, shuningdek changsimon-loyli barqaror 
holatdagi gruntlar
-γ
s 
=0,85; qoyatoshli gruntlar uchun: nuraganlari
-γ
s
=0,9; juda nuraganlari
-γ
s
=0,8; u
p
- inshootning vazifasi bo’yicha ishonchlilik koeffistienti;
I, II, va III sinf konstrukstiyalari uchun 1,2; 1,15 va 1,10 ga teng deb qabul 
qilinadi. 
Qoyatoshli gruntlardan iborat zamin chegaraviy qarshilik kuchlarining 
vertikal tashkil etuvchisi N
u
, kN (tk), poydevor qanday chuqurlikda qo’yilganidan 
qat’iy nazar, quyidagi formuladan hisoblanadi: 
(1.4) 
bunda Re - qoyatoshli grunt uchun siqilish mustahkamlik chegarasining 
hisobiy qiymati, kPa (tk/m
2
); b’ va l’ - poydevorning mos ravishda keltirilgan eni 
va uzunligi, m, kuyidagi formuladan hisoblab topiladi: 
(1.5) 
bunda e, e
1
- poydevorning kundalang va bo’ylama o’qlari yo’nalishi 
yuklamalarning teng  ta’sir etuvchilarini qo’yish eksstentrisitetlari, m. 

---

1.1 - rasm. Poydevorning tuzilishi: 
1 – binoning yer usti qismi; 2,3 – mos ravishda to’shama va grunt sathi otmetkalari; 4 – 
poydevor; 5 – poydevor tovoni otmetkasi. 
1.2 - Poydevorning og’ishi 
1.3 - Inshootning noteks ko’chishi 
Muvozanat holatdagi noqiyatosh gruntlardan iborat zamin chegaraviy qarshilik kuchi; 
butun sirpanish yuzalari bo’yicha me’yor va r o’rinma kuchlanishlar orasidagi (zaminning 
chegaraviy holatiga mos) nisbatan quyidagi bog’liqga bo’ysunishi kerak degan shartdan 
kelib chiqib aniqlanishi lozim: 
(1.6) 
bunda 

l
va c
l
- mos ravishda gruntning ichki ishkalanish burchagi va 
solishtirma bog’lanish kuchining hisobiy qiymati. Muvozanat holatdagi qoyatosh 
bo’lmagan gruntlardan iborat zaminning chegaraviy qarshilik kuchi vertikal tashkil etuvchisi 
N
u
ni (1.7) formuladan aniqlanadi: 
(1.7) 
bunda b
’
va l
’
- belgilar (1.4) formuladan olingan bo’lib, bunda b belgisi bilan poydevor 
asosining mustahkamligi yo’qoladi deb taxmin qilinayotgan yo’nalishdagi tomoni belgilanadi; 
N
T
, N
q
, N
c
-yuk ko’taruvchanlik xususiyatining o’lchamsiz koeffistientlari; gruntning ichki 
ishkalanish burchagi va poydevor tovoni sathida zaminga tushaditan teng ta’sir etuvchi tashqi 
yukning vertikalga egilish burchagi hisobiy qiymatlariga qarab 7-jadvaldan aniqlanadi- 
γ
’
va γ
’
- gruntlar solishtirma og’irligining hisobiy kiymatlari, KN/m
3
(ts/m
3
) poydevor 
tovonidan pastda va yuqorida ko’chish prizmasi paydo bo’lishi ehtimoli bor chegaralarda 
olinadi (er osti suvlari mavjud bo’lganda, suvning mutlaq tutib turish ta’siri ham hisobga olinadi); 
e
1
- gruntning solishtirma bog’lanish kuchining hisobiy; 
d - poydevorni joylashtirish chuqurligi, m (poydevorning har xil tomondan vertikal 
qo’shimcha kuchlar bir xil ta’sir qilmagan holda eng kichik qo’shimcha kuchga tug’ri keladi, 

---

masalan, erto’la tomondan ta’sir qiladigan kiymat d qabul kilinadi); 
