3-mavzu: Diqqat Diqqatning turlari va ularning ta’rifini keltiring

3-mavzu: Sezgi

1. Analizator apparatiga nimalar kiradi? Ularni ketma-ketlik ko‘rinishida yozing.

1 2 3

Анализатор уч қисмдан таркиб топади: 1) ташқи қувватни нерв
жараёнига айлантирадиган махсус трансформатор ҳисобланган периферик
бўлим (рецептор). 2) анализаторнинг периферик бўлимини марказий
анализатор билан боглайдиган йулларини очадиган афферент нерв
(марказга интилувчи) ва эфферент (марказдан қочувчи) нервлар.
3)Анализаторнинг периферик бўлимларидан келадиган нерв
сигналларининг қайта ишланиши содир бўладиган қобиқ ости ва қобиқ
(миянинг ўзи билан тугайдиган) бўлимлар.

2. Quyidagi ta’riflarga mos sezgi turlarini aniqlang

№	Ta’riflar	Sezgi turlari
1	Tashqi muhitdagi narsa va hodisalarning xususiyatlarini aks ettirishgamoslashgan hamda retseptorlari tananing sirtqi qismida joylashgan sezgilar	ekstroreseptiv sezgilar
2	Ichki tana a’zolari holatlarini aks ettiruvchi hamda retseptorlari ichki tana a’zolarida, to‘qimalarda joylashgan sezgilar	introseptiv sezgilar.
3	Tanamiz va gavdamizning holati hamda harakatlari haqida ma’lumot (axborot, xabar) beruvchi muskullarda, bog‘lovchi paylarda, mushaklarda joylashgan sezgilar	proprioseptiv sezgilar.

..

3 Psixologiya fanida uchta katta guruhga ajratilgan sezgilar (ekstroretseptiv, proprioretseptiv, introretseptiv)ga kiradigan sezgi turlarining tartib raqamini ko‘rsating.

3. 
   Ko‘rish sezgilari;
   
4. 
   Eshitish sezgilari;
   
5. 
   Hid bilish sezgilari;
   
6. 
   Ta’m bilish sezgilari;
   
7. 
   Teri sezgilari;
   
8. 
   Muskul – harakat (kinestetik);
   
9. 
   Statik sezgilar;
   
10. 
    Organik sezgilar;
    

Ekstroretseptiv - 3,4,5,6,7 : proprioretseptiv – 8,10 : introretseptiv - 10

4. Xromatik va axromatik ranglarni ko‘rsating.



1. xromatik ranglar deb atalib, ularga kamalak anglar, ya'ni qizil, zarg’aldoq, sariq, yashil, havo rang, ko’k, binafsha tuslariniqamrab oladi.
2. Odatda oq rang, qora rang, kulrang va ularning turlicha ko’rinishlari
axromatik ranglar deb nomlanadi

5 .Miyaning qaysi qismi qaysi analizator ta’sirini qabul qiladi?

№	Analizator
1	1- hid bilish markazi bosh miya po'stlog'i chakka qismining oldingi yuqori sohasida
2	2- ko'rish markazi ensa sohasida
3	3- eshitish markazi bosh miya, po'stlog'i chekka qismining pastki sohas
4	4- ta'm bilish markazi bosh miya po'stlog'i chekka qismining yuqori o'rta sohasida
5	5- barmoq terisidagi paypaslash markazlari bosh miya po'stlog'i tepa qismining o'rta sohasida.

6.Statik sezgilar hamda organik sezgilarni ajratib yozing.

№	statik sezgilar	organik sezgilar
1	Og‘riq	Og‘irlik
	Qarshilik	chanqoq
3	organlar harakati	noxush tuyg‘ular

3. 
   Og‘irlik
   
4. 
   Og‘riq
   
5. 
   chanqoq
   
6. 
   Qarshilik
   
7. 
   organlar harakati
   
8. 
   noxush tuyg‘ular
   

7.Sezgi qonuniyatlarini unga mos ta’rif bilan birlashtiring.

№	Sezgi qonuniyatlari					Mazmuni
1	salbiy moslashish			A		Boshqa analizator faoliyati ta’sirida analizator sezuvchanligining o‘zgarishi
2	sezgilarning o‘zaro ta’siri			B		qo‘zg‘alish ta’sirida boshqa analizatorlarga xos bo‘lgan bir xil sezgi analizatorining hosil bo‘lishi
3	ijobiy moslashish			C		seskantiruvchining davomli ta’sirida sezgining to‘liq g‘oyib bo‘lishi
4	Sensibilizatsiya			D		kuchsiz seskantiruvchi ta’sirida sezuvchanlikning oshishi
5	Sinesteziya			E		Analizatorlarning o‘zaro ta’sirlashishi, hamda, muntazam mashqlar natijasida sezuvchanlikning oshishi
Javoblar:		1-	2-		3-		4- E	5- B

Mavzu bo‘yicha test topshiriqlari

1. Sezgi – bu:

1. 
   moddiy dunyo jismlari va hodisalarining alohida xossalarini aks ettirishdan iborat bo‘lgan miya ta’sirlanishi;
   
2. 
   sodda tuzilgan psixik jarayon bo‘lib, u moddiy dunyo jismlari va hodisalarining alohida xossalarini aks ettirishdan, shuningdek, seskantiruvchilarning mos bo‘lgan retseptorlarga bevosita ta’siri ostidagi organizmning ichki holatlaridan iborat; v) moddiy dunyo jismlari va hodisalarining bosh miya po‘stlog‘ida aks etish jarayoni;
   

g) atrof-olamga bo‘lgan munosabatningsub’ektiv kechinmasi jarayoni.

2. Retseptorda hosil bo‘lgan qo‘zg‘alishlarning asab tizimining yuqori darajalariga o‘tkazilish yo‘llari ... deb ataladi: a) afferent;

b) efferent;

v) samarali;

g) affektiv.

3. Seskantiruvchining ikkila jadalligi o‘rtasidagi eng kichik o‘lchami ta’sirida paydo bo‘ladigan dastlabki his etish ... deb ataladi: a) absolyut quyi bo‘sag‘a;

b) farqlash bo‘sag‘asi;

v) sezgilarning vaqtinchalik bo‘sag‘asi;

g) jadallikka nisbatan sezuvchanlik ko‘lami.

4. Organizmning ichki muhitidagi ta’sirlarni aks ettiradigan retseptorlar ... deb ataladi:

1. 
   eksteroretseptorlar;
   
2. 
   interoretseptorlar;
   

v) proprioretseptorlar;

g) ichki retseptorlar.

savol	1	2	3	4
javob	b	a	a	b

3-mavzu: Idrok

17. 
    Illuziya turlariga ta’rif bering va qaysi shakl qaysi illuziya turiga mos kelishini belgilang. - Idrok jarayonining navbatdagi yana bir o’ziga xos xususiyati idrok qilishda ba'zan yuz beradigan illyuziya hodisasidir. Illyuziya - bizga ta'sir qilayotgan narsalarni yanglish idrok qilish demakdir. Odatda ikki xil illyuziya farqlanadi:
    

Ob’ektiv illyuziya - Ob'ektiv illyuziya - hamma odamlar uchun umumiy xarakterga ega bo’lib, uni geometrik illyuziya deb ham yuritiladi. Ob'ektiv illyuziya biz idrok qilayotgan narsalarning o’zaro bir-biriga ta'siri tufayli yuz beradi. Illyuziyaning bu turi har xil geometrik shakllarni idrok qilishda juda yaqqol ko’rinadi. Masalan, uzunligi baravar bo’lgan ikkita gorizontal to’g’ri chiziq chizilsa, bu chiziqlarning uchlariga tashqariga qaratilgan va ichkariga qaratilgan chiziq kattaroq bo’lib ko’rinadi. Idrok jarayonida yuz beradigan illyuziyaning bu turiga juda ko’plab misol keltirish mumkin. Masalan, baravar kattalikka ega bo’lgan uchta ketma-ket turgan to’g’ri burchakli ustunchalarni chizib, ularning atrofiga uzoqlashtiruvchi chiziqlarni chizsak, bu uchta ketma-ket turgan ustunchalar har xil kattalikda bo’lib ko’rina boshlaydi. Bu erda uzoqlashtiruvchi chiziqlarning ta'sirida illyuziya hosil bo’ladi.

Sub’ektiv illyuziya – Sub'ektiv illyuziyalar odamning ayni chog’dagi hissiy holati bilan bog’liq bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, odamning hissiy holatida ro’y beradigan o’zgarishlar idrok jarayoniga ta'sir qiladi. Masalan, yuqorida aytib o’tilganidek, odam kechasi yolg’iz ko’chada qo’rqib ketayotgan bo’lsa, har bir sharpa uning qo’rqinch hissini kuchaytirib yuboradi. Natijada uning ro’parasidan chiqib qolgan butalgan daraxt qandaydir dahshatli mavjudotga o’xshab ko’rinadi.

1

2

17. 
    Nuqtalar o‘rniga mos raqamlarni qo‘ying.
    

Nerv markazlaridagi nerv hujayralari qo‘zg‘algan -1,-5 Nerv markazlaridagi nerv hujayralari tormozlanish vaqtida -3,-4,-5

1. 
   ular ish bajaradi;
   
2. 
   nerv hujayralari dam oladi;
   
3. 
   nerv hujayralari o‘ziga energiya to‘playdi;
   
4. 
   nerv markazining ishi yaxshilanadi; 5) refleks hosil bo‘ladi.
   

Mavzu bo‘yicha test topshiriqlari

Idrok-deb sezgi a‘zolariga bevosita ta‘sir etib turgan narsa-hodisalar obrazlarni
kishi ongida bir butun holda aks ettirilishiga aytiladi.

1. Idrok:

1. 
   jismlarning ahamiyatli xossa va sifatlarini yig‘indi holatida aks ettirish;
   
2. 
   moddiy olam jismlarini aks ettirishda paydo bo‘ladigan sezgilar yig‘indisi;
   

v) jism va hodisalarni ularning mos retseptorlarga bevosita ta’sir ko‘rsatishida yaxlit aks ettirish;

g) voqelikning bilan inson o‘tmish tajribasi o‘rtasidagi munosabatning bog‘liqligi.

2. Idrokning fazoviy, vaqt, harakat idroklariga tasniflanishining asosiy mezoni: a) yetakchi analizator;

b) aks ettirish jismi;

v) materiya mavjudligi shakli;

g) sub’ekt faolligi.

3. Idrokning ixtiyoriy va ixtiyorsiz turlarga bo‘linishiga asos bo‘lib xizmat qiladi: a) yetakchi analizator;

b) aks ettirish jismi;

v) materiya mavjudligi shakli;

g) sub’ekt faolligi xususiyatining maqsadga yo‘nalganligi.

4. Idrokning inson psixik hayotining mazmuni va shaxs xususiyatlariga bog‘liqligi: a) insayt;

b) pertseptsiya;

v) appertseptsiya;

g) sensibellik.

savol	1	2	3	4
javob	b	v	g	v