3-mavzu: Gimnastika, voleybol va basketbolda tayyorgarlik turlarining o’rni

Sog‘lomlashtirish guruhi – 7-8 yosh

T/r	Tayyorgarlik turlari	Yuklamalar hajmi
1.	Nazariy tayyorgarlik	4
2.	Umumiy jismoniy tayyorgarlik	180
3.	Maxsus jismoniy tayyorgarlik	10
4.	Texnik tayyorgarlik	80
5.	Taktik tayyorgarlik	6
6.	Integral tayyorgarlik	-
7.	Hakamlik amaliyoti	8
8.	Musobaqa	14
9.	Nazorat sinovlari	8
JAMI:		312

18-jadval
Dastlabki tayyorgarlik guruhi

T/r	Mashg‘ulotlar mazmuni	1 yil 9-11 yosh	2 yil 10-12 yosh
1.	Nazariy tayyorgarlik	8	18
2.	Umumiy jismoniy tayyorgarlik	131	124
3.	Maxsus jismoniy tayyorgarlik	76	64
4.	Texnik tayyorgarlik	107	99
5.	Taktik tayyorgarlik	38	51
6.	Integral (o‘yin) tayyorgarlik	38	40
7.	Nazorat test mashqlari sinovi	18	20
JAMI:		416	416
8.	Mashg‘ulot kunlari soni	194	188
9.	Mashg‘ulotlar soni	208	208
10.	Musobaqa kunlari soni	14	20

Voleybolchilar tayyorlashning tashkiliy shakllari






16-andoza
19-jadval


Yosh voleybolchilar o‘quv guruhlari va ularda o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar hajmi

O‘quv yili	Yoshi	Soni							Yillik umumiy yuklama hajmi
		Haftalik	Yillik	Shug‘ullanuvchi soni	Yillik mashg‘ulotlar soni	Yillik mashg‘ulotlar kuni	Musobaqalar kuni
Boshlang‘ich tayyorgarlik guruhi
1-chi	9	6	288/24	20	144	144	12	312
2-chi	10	6	288/24	18	144	144	12	312
3-chi	11	8	376/40	16	188	188	15	416
O‘quv-mashg‘ulot guruhi
1-chi	12	10	472/48	12	196	184	24	520
2-chi	13	12	556/68	12	240	226	34	624
3-chi	14	16	788/88	12	260	216	44	832
4-chi	15	18	886/150	12	308	216	50	936
5-chi	16	20	986/162	12	320	216	54	1040
Sport takomillashuvi guruhi
1-chi	17	22	1084/180	12	360	220	60	1144
2-chi	18	24	1183/195	12	400	220	65	1248
3-chi	19	28	1386/210	12	460	220	70	1456

«Turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlash xususiyatlari» mavzusi bo‘yicha nazorat savollari

1. Turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlashda qanday omillarga asoslaniladi?

2. Qanday yosh guruhlari mavjud, ularning tayyorgarlik dasturiga tavsif bering.
3. Turli yosh guruhlarida o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar farqi nimalardan iborat?
4. Bir yosh guruhida ikkinchi yosh guruhiga ko‘chirishda qanday omillarga asoslaniladi?
5. Turli yosh guruhlariga xos tayyorgarlik turlari bir-biriga mutanosib bo‘lishi shartli, ushbu mutanosiblik mohiyati nimadan iborat?

216


17. TEXNIK TAYYORGARLIK


Sport mahoratini ko‘p yillik takomillashuvi jarayonida texnik
tayyorgarlikning o‘rni, ahamiyati va tafsiloti

Sportchilarni musobaqalarda ishtirok etish faoliyati ularni ma’lum sport turiga xos bo‘lgan harakat malakalarini maromiga yetkazib bajarishlarini taqozo etadi. Harakat malakasini mahorat bilan ijro etish, musobaqalarda g‘alaba qozonish – bu ko‘p yillik sport trenirovkasi evaziga namoyon bo‘lishi mumkin. Harakat malakalarini ijro etish texnikasi qanchalik takomillashgan bo‘lsa, musobaqada g‘alabaga erishish imkoniyati shunchalik yuqori bo‘ladi.

G‘alabaga erishish – bu musobaqani asosiy maqsadidir. Lekin g‘alabaga erishish sportchilarni muayyan va yakuniy maqsadlarga qaratilgan harakatlariga bog‘liq. Demak, texnik tayyorgarlik ko‘p yillik sport takomillashuvi jarayonining asosiy negizidir.


Texnik tayyorgarlikning vazifasi, bosqichlari,
uslublari va vositalari
Texnik tayyorgarlikning asosiy vazifasi – o‘yin texnikasining biomexanik qonuniyatlarini o‘zlashtirish va harakat yoki harakatlar majmuasini texnik tomondan maqsadga muvofiq barqaror va mukammal takomillashtirishdir.
Yangi harakat texnikasini o‘rganish, o‘zlashtirish mavjud harakat tajribasiga asoslanadi.
Harakat yoki harakatlar majmuasining texnikasini o‘zlashtirish shug‘ullanuvchida kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamkorlik, egiluvchanlik kabi jismoniy sifatlarni yetarli darajada rivojlantirishni taqozo etadi. Bu sifatlarni rivojlantiruvchi mashqlarni bajarilishi tartibi va yo‘nalishi o‘rgatiladigan (o‘zlashtiriladigan) o‘yin malakasining texnikasiga mos bo‘lishi maqsadga muvofiqdir.
Harakatlar texnikasiga o‘rgatish jarayonida quyidagi uslubiy tavsiyalarga rioya qilish lozim:
- Birinchidan, ma’lum harakat texnikasini (agar noto‘g‘ri o‘rgatilgan bo‘lsa) qaytadan o‘rgatish holiga chek qo‘yish maqsadida o‘rgatish jarayonini boshlanishidayoq to‘g‘ridan-to‘g‘ri harakat texnikasini eng samarali nusxasiga o‘rgatish zarur;
- Ikkinchidan, o‘rgatish jarayonida nazariy mashg‘ulotlarga alohida e’tibor berilishi zarur, toki o‘rganuvchi o‘rgatilayotgan harakat texnikasining ijro etish tartibini fikran to‘liq anglasin, xotirada yaxshi eslab qolsin va tafakkurida to‘g‘ri bajara olsin;
- Uchinchidan, o‘rgatish jarayonida o‘rganuvchi o‘rgatilayotgan harakat texnikasini har xil vaziyatda, har xil tezlikda, aniq va maqsadga muvofiq bajarilish imkonini ta’minlovchi yetarli rivojlangan jismoniy sifatlar poydevorini yaratishi shart. Chunki o‘rganuvchi jismonan zaif bo‘lsa o‘rgatilayotgan harakat texnikasi xatolar bilan ijro etiladi, samara bo‘lmaydi, o‘rgatish yo‘nalishini maqsadga muvofiq tomonga burish imkoni chegaralanadi, hatto yo‘qoladi.
Texnik tayyorgarlikni amaliyotga joriy etish o‘rgatish va takomillashtirish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lib, o‘z ichiga quyidagi bosqichlarni oladi:
1-bosqich. Harakat texnikasi, uni ijro etish tartibi haqida ilk bor tushuncha hosil qilish va o‘rgatiluvchini ruhiy jihatdan mazkur harakat texnikasini o‘zlashtirishga tayyorlash.
2-bosqich. Harakat texnikasiga o‘rgatish jarayonida boshlang‘ich ko‘nikma malakalarini hosil qilish, tarbiyalash, o‘zlashtirishni sekin-asta murakkablashtirish.
3-bosqich. Harakat texnikasini to‘liq va mukammal bajarish. Ortiqcha harakatlardan xalos bo‘lish.
4-bosqich. Harakat texnikasini barqaror, to‘liq va tez bajarish.
5-bosqich. Harakat texnikasini turli o‘zgaruvchan vaziyatlarda maqsadga muvofiq bajarish.
6-bosqich. «Chuqurlashtirilgan» – murakkablashtirilgan o‘rgatish va takomillashtirish jarayoni.
7-bosqich. O‘rgatilgan malakalar texnikasining mukammalligini ta’minlash, saqlash va ularning ijro usullarini kengaytirish, boyitish va takomillashtirish.
Texnik tayyorgarlik jarayoni 17-andozada qayd etilgan tartibda amalga oshirilishi tavsiya etiladi.


17-andoza
«Texnik tayyorgarlik»
mavzusi bo‘yicha nazorat savollari

1. 
   Voleybolchilar texnik tayyorgarlikning asosiy maqsadi nimaga qaratiladi?
   
2. 
   Texnik tayyorgarlik qanday bosqichlardan iborat?
   
3. 
   Texnik tayyorgarlik uslublari va vositalari, ularning mohiyati nimalar bilan izohlanadi?
   
4. 
   Texnik tayyorgarlikni tashkil qilishda qanday omillarga asoslaniladi?
   
5. 
   Texnik tayyorgarlik qanday nazorat qilinadi va baholaniladi?
   

18. TAKTIK TAYYORGARLIK

Taktik tayyorgarlik – uzoq muddatli jarayon bo‘lib, u dastlabki tayyorgarlik bosqichidan boshlab, toki oliy sport mahoratini takomillashtirish bosqichiga uzluksiz davom etaveradi. Kelajakda taktik mahoratni samarali o‘zlashtirish uchun taktik fikrlash, vaziyatni payqash, farqlash, tahlil qilish va vaziyatga mos yoki qarama-qarshi taktik usullarni ijro etish qobiliyatlari dastlabki tayyorgarlik bosqichidan boshlab shakllantirilib boriladi.

Taktik tayyorgarlik nazariy-intellektual tayyorgarlik va psixologik tayyorgarlik jarayonlari bilan o‘zaro chambarchas bog‘liqdir. Nazariy mashg‘ulotlarda shug‘ullanuvchilarning va jamoaning nafaqat xususiy (shaxsiy) taktik imkoniyatlari (taktik usullar, taktik fikrlash, taktik reja tuzish, taktik qaror qabul qilish va h.k.) shakllantiriladi, balki bo‘lajak raqib o‘yinchilar va raqib jamoalar taktik andozalari (modellari) ham puxta o‘rgatilishi zarur. Muayyan raqib jamoaga qarshi modellashtirilgan o‘yin mashg‘ulotlari va nazorat musobaqalari muntazam tashkil etilib borilishi maqsadga muvofiq. Modellashtirilgan o‘yin mashg‘ulotlarida har o‘yinchining o‘yin ixtisosligi (o‘yin ampluasi) e’tiborga olinishi darkor.
Taktik tayyorgarlik jarayonini samarali tashkil qilish uchun dastavval uslubiy mashg‘ulotlarda jamoa o‘yinchilari va raqib jamoa o‘yinchilarining taktik imkoniyatlari videofilmlar yordamida tahlil qilinadi.
Taktik savodxonlik (bilimdonlik) va taktik mahoratni takomillashtirishda xotira, diqqat, ong, hissiyot, tafakkur, iroda va hokazolarni shakllantirish bilan bir qatorda zukkolik, uddaburonlik, tashabbusni o‘z qo‘liga olish, «ayyorlik» (yaxshi ma’noda) kabi xislatlarni ham sayqal toptiruvchi vaziyatli mashqlardan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
Amaliy mashg‘ulotlarda texnik-taktik mahoratni integral ravishda shakllantirish foydali natijaga erishish imkoniyatini kengaytiradi. Quyidagi andozada o‘yin taktikasining xususiyatlari, hujum va himoya taktikasi turlari ifodalangan. Taktik tayyorgarlikni ushbu tartibda tashkil qilish tavsiya etiladi.


18-andoza