3-mavzu: Statistik izlanish asoslari va ko'rsatkichlar sistemasi Reja

2. Maъlumotlar (svodkalari)ni yig'ish va guruhlashni
mazmuni
Statistik kuzatish o'rganilayotgan xodisa to'g'risidagi kupdan-kup maъlumotlarni tuplashga imkon tugdiradi, lekin olingan maъlumotlarning tarkouligi sababli xodisa to'g'risida umumiy xulosalar chiqarishga imkon bermaydi.
Shuning uchun ham maъlumotlar bir tizimga solish, qayta ishlash navbatdagi vazifa hisoblanadi. Bu boskich xar kanday statistik tadkikotning ikkinchi boskichi bo'lib, statistik kuzatish maъlumotlarini yigish va guruxlash deb yuritiladi.
Statistik izlanishlarning ikkinchi boskichida yakka xodisalarni (vokealarni) xarakteristkasidan yalpi (umumiy) xarakteristkaga o'tiladi. Buning uchun maъlumotlar maъlum guruxlarga yigilib, yakuniy maъlumotlar, yaъni yigish va guruxlash amalga oshiriladi.
Guruxlarga ajiratish - bu asosan gurux belgilariga karab xodisalarni (maъlumotlarni) ajratish demakdir. Guruxlashni amalga oshirishda guruxlar soni va intervali aniqlanadi. Masalan, gurux intervali bu belgining maksimal va minimal darajasi o'rtasidagi farkidir.

Bu kuyidagi formula orkali aniqlanadi:

i Xmax -Xmin
n
Guruxlashning ahamiyati shundan iboratki bu turli guruxlarga ajratish va xar xil belgilarni o'rganishdan iboratdir.
Bank statistikasida kup vaqtlarda tarmoular bo'yicha gurux belgilari ishlatiladi.
Maъlumotlar yigish guruxlash (boshlangich) birlamchi va ikkilamchi turlarga bo'linadi.

Iqtisodiy ishlarda kup xollarda statistik jadvallar qo’llaniladi. Ular maxsus koidalarga asosan tuzilib ega va kesimga bo'linadi. Ular kuyidagicha bo'ladi:

1) Oddiy
2) Murakkab
3) Kombinatsiyalashgan.


Jadvallarni egasiga qarab uni tuldirish koidalari mavjud:
1) jadval uncha katta bo'lmasligi kerak;
2) jadval nomi, bo'lagi va ulchov birligi ko'rsatilishi kerak;
3) umumlashtirilgan sonlar aniqligicha ko'rsatilishi kerak (0,1, 0,01);
4) Agarda kandaydir belgi (ko'rsatkich) yo'q bo'lsa (-) bo'lishi mumkin emas (x);
5) Jadvalga yana kushimcha maъlumot berilishi mumkin (maъlumot) manbasi sifatida. Bundan tashkari maъlumotlar grafik usulda ham ko'rsatish mumkin. Grafiklar asosan dinamikani hisoblashda ishlatiladi. Agarda grafikda maъlumotlar kuprok aks ettirilsa, bo'lar uzaro solishtiriladi. ko'rsatkichlar x va u kularida solishtiriladi. Masalan, milliy daromad va mexnat unumdorligini usishi.

Sektorlar ham katta ahamiyatga ega. Bunda:

Bank statistikasida kupincha xollarda diagramma tarzida ko'rsatkichlar kiyoslanishi

Aylana maydoni 100% olinib o'rganilayotgan maydonni %ni 3,6 gradusga kupaytirish orkali uning gradusi topiladi

Maъlumotlarni yigish (svodkalash) oldindan tuzilgan va tasdiqlangan dastur hamda reja asosida amalga oshiriladi. Dasturda ayrim belgilar bo'yicha ajiratilish lozim bo'lgan guruxlar ruyxati, shu guruxlar uchun hisoblanadigan ko'rsatkichlar tizimi, kaysi xudud chegarasida va maъmuriy tomondan tobъelik jixatidan maъlumotlarni yigish lozimligi kabi masalalar echiladi. Maъlumotlarni yigish (svodkalash) oddiy va murakkab turlarga bo'linadi.
Oddiy svodkalash deganda olingan maъlumotlarni guruxlarga bo'lmasdan tuplam bo'yicha umumiy yakunlarni chiqarish tushuniladi. Masalan, berilgan jami kreditlarning (kiska, o'rta va uzok muddatli) mikdorini hisoblab chikishning uzi kifoya. Shuning uzi oddiy maъlumotlarni yigish hisoblanadi.