3-mavzu: taraqqiyotning “O‘zbek modeli” mohiyati va fuqarolik jamiyatini barpo etishning nazorat savollariga javoblar

6.Modernizatsiya tushunchasining etakchi mohiyatini aniqlang.

Modernizatsiya haqidagi dastlabki konseptual g‘oyalar jumladan, XX asrning 50-60 yillariga kelib ancha mufassal darajada shakllanganligi manbalardan ma’lumdir. Ularga ko‘ra modernizatsiya haqidagi nazariyalar o‘z taraqqiyotida dastlab, 1950-1960, 1960-1970, 1980-1990 yillardan iborat uch muhim bosqichni bosib o‘tgan.

XIX va XX asr boshlarida faoliyat yuritgan g‘arb olimlaridan M.Veber, F.Tennis, E.Dyurkgeym kabilarning g‘oyalari modernizatsiya nazariyasining rivojlanishi uchun muhim turtki bo‘lib xizmat qildi. Siyosiy modernizatsiya haqidagi qarashlar rivojida G.Almond va D.Pauellning 1966 yilda nashr etilgan “Qiyosiy politologiya, Taraqqiyot konsepsiyasi nuqtai nazaridan yondaShuv” asari, D.Apterning 1965 yilda nashr etilgan “Modernizatsiya siyosati” nomli asari, S.Lipsedning 1960 yilda nashr etilgan “Siyosiy odam”, L.Payning 1966-yilda nashr bo‘lgan “Siyosiy taraqqiyot aspektlari, tahliliy tadqiqot” nomli asari, D.Rastouning 1967 yilda nashr etilgan “Millatlar dunyosi” nomli asari, SH.Eyzenshtadtning 1966 yilda nashr etilgan “ModernizatsiyalaShuv: norozilik va o‘zgarishlar” nomli asari, S.Xantingtonning 1968-yilda nashr bo‘lgan “O‘zgarayotgan jamiyatlardagi siyosiy tartibot” nomli asarida bildirilgan g‘oyalar muhim rol o‘ynadi.

SH.Eyzenshtadt hamda D.Rostou kabi olimlar o‘z g‘oyalarida ijtimoiy-iqtisodiy modernizatsiya turlarining quyidagi jihatlarini qayd etib o‘tgan edilar.

• 
  IndustriallaShuv davrigacha bo‘lgan modernizatsiyalaShuv;
  
• 
  Dastlabki industriallaShuv davridagi modernizatsiyalaShuv;
  
• 
  Keyingi davrlardagi industriallaShuvga xos modernizatsiya;
  
• 
  PostindustriallaShuv davridagi modernizatsiya.
  

Ta’kidlab o‘tish joizki modernizatsiya paradigmasi doirasida dunyo olimlari tomonidan turli xil nazariy metodologik modellar ham taklif qilingandir. Jumladan, “U.Rostou, A.Organskiy, D.Lerner, S.Blek kabi mutaxasisilar tomonidan modernizatsiya jarayonlarining mazmunini izohlash uchun “linear (yagona yo‘nalishdagi model” g‘oyasi ilgari suriladi. Unga ko‘ra modernizatsiyaga nisbatan orqaga qaytmas va progressiv hodisa sifatida yondashiladi. Mazkur model mohiyatiga asosan modernizatsiya inson ongi va xulq-atvorining barcha jihatlarida o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi.

G‘arb olimi M.Leviy tomonidan partsial (qisman) modernizatsiyalaShuv modeli taklif qilindi. Unga ko‘ra modernizatsiya “nisbatan modernizatsiya bo‘lmagan” jamiyatdan, “nisbatan modernizatsiya bo‘lgan” jamiyatga uzoq davr davomida o‘tishdan iboratdir.

1

1