V.S.Merlin (1898-1982) shaxsining integral nazariyalarini ishlab chiqadi va quyidagi bosqichlarini ko‘rsatdi.
Biokimyoviy
Somatik
Neyrodinamik
Psixodinamik (temperament bosqichi)
Shaxs
Jamiyatdagi sotsial roli.
Bu bosqichlarni orasida bir tomonlama. Aksincha ko‘ptomonlama bog‘liqlik bor, ya’ni bir bosqich bir vaqtda bir necha bosqichda aloqada bo‘ladi. Temperament bosqichda quyidagilarni farqlaydi.
Ekstraversiya - obyektiv holatdan kelib chiqib, psixik o‘zini tutish. Sergaklik- to‘siq bo‘layotgan holatda qochish orqali reaksiyaga kirishish.
Ekstraversiya - obyektiv holatdan kelib chiqib, psixik o‘zini tutish. Sergaklik- to‘siq bo‘layotgan holatda qochish orqali reaksiyaga kirishish.
Reaktivlik- xatti-harakatga shunday javob qaytarish. Impulsivlik- tezlik undaemotsiyalar xatti- harakatning kuchi.
Emotsiyalarni uyg‘onishi qo‘yilgan maqsadga aktiv harakat qilish. Shaxsiy faoliyat haqida gapirdanda, shuni nazarda tutganki, psixologik vositalarning tizimi shundayki, inson o‘zining shaxsini ko‘rsatish uchun harakat siz ulardan qochadi. Temperament B.S.Merlin fikricha ko‘ra, o‘zgartirish mumkin emas, chunki u genetik joylashtirilgan, lekin uni kompensatsiya qilsa bo‘ladi.
Uning eng mashhur ishlaridan biri – “Temperament nazaryalari to‘g‘risidagi ocherk”, “Eksperimental shaxs psixologiyasi”, “Shaxsning integral tadqiqotlari”.
Shaxs psixologiyasining zamonaviy tadqiqotlari.
XX-asrning 80-90 yillarida shaxs psixologiyasining rivojlanish bosqichi bo‘ldi. Bu bosqichning asosiy xususiyatlari K.A.Abulxan-Slavga ko‘ra quyidagicha:
Haqiqiy shaxsga qaratilgan tadqiqotlar
Shaxs psixologiyasining etikaga o‘zini tutishning tomonlariga tafakkur va motivatsiyaga yaqinlashgan
B.F.Lomovning tizimli yondashuvi “shaxs psixologiyasi”ning asosiy muammolariga aniq yondashuv.
Muhit. shaxs rivojlanishi.
Muhit deganda odam yashaydigan sharoitdagi barcha tashqi ta’sir tushuniladi. SHu nuqtai nazardan tarbiya tufayli bolani o’zi yashaydigan ijtimoiy sharoitga moslashtirish mumkin, degan xulosa kelib chiqadi.
Ular ijtiomiy muhitning rolini hal qiluvchi omil deb hisoblaydilar. Demak, odam bolasining shaxs sifatida rivojlanib, taraqqiy etib borishi, uning shaxs bo’lib kamolga yetishida nasl (biologik omil), ijtimoiy muhit (bola yashaydigan sharoit), shuningdek, maqsadga muvofiq amalga oshadigan tarbiya ham birdek ahamiyatga ega. Bu omillarning ta’sirini aniqlashda ilg’or pedagogik olimlar, psixolog va faylasuflar ta’limotiga suyaniladi.
Falsafada shaxsni jamiyat bilan bog’liq bo’lgan ijtimoiy hayotdagi murakkab voqelik deb qaraladi. Ular individning ma’naviy boyligi uning munosabatlariga bog’liq, deb hisoblaydilar.
Haqiqatdan ham, shaxs mehnat faoliyati zaminida rivojlanadi, kamolga yetadi. Inson sharoitni, sharoit esa odamni yaratadi. Bu esa o’z navbatida inson faolligini namoyon etadi. Zero, shaxs ma’lum ijtimoiy tuzum mahsulidir. Jamiyat shaxs kamolotining muayyan imkoniyatlarini ro’yobga chiqarishi yoki yo’q qilishi mumkin.
Faylasuflar shaxsni tabiatning bir bo’lagi deb baholaydilar. Bu insondagi layoqat kurtaklari bo’lib, uning rivojlanishi uchun tarbiya kerak, degan g’oyani ifodalaydi.
Jamiyat taraqqiyoti shaxs rivojlanishi uchun keng imkoniyatlar yaratadi. Demak, shaxs bilan jamiyat o’rtasida ham uzviy aloqa mavjud.
SHunday qilib, odam shaxsining jamiyatdagi rivojlanishi tabiat, muhit, inson o’rtasidagi murakkab aloqa ta’siri ostida ro’y beradi, inson ularga faol ta’sir etadi va shu yo’l bilan hayoti va o’z tabiatini o’zgartiradi.
