4 laboratoriya ishi

idishdagi suyuqlik sathini
ART misolida 
ko„rib chiqamiz.
Idishdagi suyuqlik sathini elektr rostlagichli ARTning prinsipial sxemasi
4
.3-rasmda keltirilgan [5,7].
ART ni ishlash prinsipi tavsifi.
 
Qalqovuch(1)ning richagi elektr manbaga
ulangan potensiometr(4)ning qo„zg„aluvchan kontakti bilan bog„langan.
Potensiometrning qo„zg„aluvchan va qo„zg„almas kontaktlari neytral (bir-biriga
ro„paro, 4.3-rasmdagidek), ya‟ni tarmoq elektr manbadan uzilgan holatda
bo„lganda suyuqlik sathi kerakli me‟yorga sozlanadi. Bu me‟yor topshiriq beruvchi
element - topshirgich(5) yordamida belgilanadi. Suyuqlik sathi ushbu belgilangan
me‟yordan oshsa yoki kamaysa qalqovuch qo„zg„aluvchan kontakt holatini
o„zgartiradi, ya‟ni neytraldan o„tib siljiydi. Buning natijasida potensiometrdan
ma‟lum qiymatli elektr kuchlanish elektrmotor (3) ga keladi. Elektrmotor reduktor
orqali to„sgich (2) bilan bog„langan. Elektrmotor vali unga kelgan elektr signali
yonalishi va qiymatiga mos ravishda biror tomonga aylanib to„sgichni mos
tomonga siljitadi.

---

6
Q
1
Q
2
+
-
H
0
1
2
3
4
5
u 
~
3.3-rasm. Idishdagi suyuqlik sat
h
ini elektr rostlagichli ART ning prinsipial
sxemasi: 1- qalqovuch; 2- to„sgich; 3-elektrmotor; 4-potensiometr;
5-topshirgich
To„sgich o„z navbatida rezurvuar (idish)ga kelayotgan suyuqlik miqdorini
o„zgartiradi, natijada suyuqlik sathi o„zgarib qalqovichni, u esa o‟z richagi orqali
qo„zg„aluvchan kontaktni avval siljigan yo„nalishga teskari tomonga siljitadi va
qo„zg„aluvchan kontakt yana qayta neytral holatga kelganda elektrmotor vali
aylanishdan to„xtaydi.
ARTni funksional sxemasini tuzish
uchun boshqariladigan ob‟ektni,
boshqarish qurilmasining funksional elementlarini, ularning kirish va chiqish
kattaliklarini, shuningdek, ushbu kattaliklarining uzatish yo„nalishlarini aniqlab
olamiz va shartli belgilar bilan ifodalaymiz.
1) Boshqariladigan ob‟ekt(BO) - suyuqlik solingan idish (rezervuar), uning
uchun kirish kattaligi to„sgichning siljishi yoki elektrmotor valini aylanish
burchagi (

) bo„ladi, chiqish kattaligi - ARTning boshqariladigan kattaligi-
idishdagi suyuqlik sathi (H )

---

7
2) Qabul elementi(QE) –sath datchigi - qalqovuch, kirish kattaligi idishdagi
suyuqlik sathi (H), chiqish kattaligi qo„zg„aluvchan kontaktni siljish kattaligi (
l
q
k
).
3) Topshiriq beruvchi - topshirgich element (TE) - potensiometrning
qo„zg„almas kontakti holatini o„zgartirish yo„li bilan chiqish kattaligi uchun etalon
qiymat hosil qilib beradi. Qo„zg„almas kontakt holati koordinatasi yoki siljish
kattaligi (
l
qsk
) TE uchun chiqish kattaligi bo„ladi.
4) Taqqoslash elementi(TqE)- potensiometr, ikkita kirish kattaligiga ega, bular
qo„zg„almas (
l
qsk
) va qo„zg„aluvchan (
l
q
k
) kontaktlar siljish kattaliklari, chiqish
kattaligi - ular orasidagi farq (

l
).
5) Kuchaytiruvchi element(KE) vazifasini xam potensiometr bajaradi, KE
uchun kirish kattaligi – potensiometrning qo„zg„aluvchan va qo„zg„almas
kontaktlari siljishlari farqi (

l
), chiqish kattaligi - potensiometr chiqishidagi elektr
kuchlanish (
U
):
6) Ijro elementi (IE) vazifasini ushbu ARTda elektrdvigatel bajaradi, uning
uchun kirish kattaligi potensiometrdan kelayotgan kuchlanish (
U
), chiqish kattaligi
esa elektrdvigatel valining aylanish burchagi (

) bo„ladi:

---

8
Aniqlangan funksional elementlar sxemalaridan foydalanib, kirish hamda
chiqish kattaliklarining uzatish yo„nalishlarini hisobga olgan holda ARTning
funksional sxemasini tuzamiz (
4
.4-rasm):
4
.4-rasm. Idishdagi suyuqlik sathini elektr rostlagichli
ART ning funksional sxemasi