1
4
-
LABORATORIYA ISHI
O„xshash ABT larni o„rganish asosida loyihalanadigan tizimning prinsipial
(konstruktiv) va funksional sxemalarini tuzish
Ishning maqsadi -
Avtomobillar, traktorlar va QXM larida qo„llaniladigan
shaxsiy topshiriq va unga o„xshash
ABT larning prinsipial sxemalari asosida
ularning tuzilishi va ishlash prinsiplarini o„rganish, tizimning funksional
sxemasini tuzish bo„yicha bilim va ko„nikmalarni o„zlashtirish.
Topshiriq -
Shax
siy topshiriq uchun
tanlagan ABT ning prinsipial
sxemasini tuzish va ishlash prinsipini tavsiflash. Tizimni funksional elementlarga
ajratib olish va funksional sxemasini tuzish.
Umumiy ma‟lumotlar
ABT larining sxemalari.
ABT larni ishlash prinsipini,
ularni tashkil etuvchi
qismlarini o„zaro ta‟sir va bog„lanishlarini, statik va dinamik rejimlaridagi
o„zgarishlarini o„rganish va tasvirlash uchun ABT sxemalaridan foydalaniladi.
Avtomatik tizimlar asosan to„rt xildagi sxemalar ko„rinishda tasvirlanishi mumkin.
1. Prinsipial sxemalar
ABT qismlarining va umuman o„zining
tuzilishi va
ishlash prinsipini ifodalaydi. Masalan,
4
.1
a
yoki
4
.
1b-
rasmlarda keltirilgan
prinsipial sxemalardan quvurdagi havo bosimini yoki idishdagi suv sathini
avtomatik rostlash tizimlarini ishlashini tushuntirib berish mumkin. Bu sxemalarda
tizimga kiruvchi barcha elementlar va ular o„rtasidagi bog„lanishlar
amaldagi
GOST lar talablariga rioya qilgan holda ifodalanishi kerak. Sxemalarni o„qish
qulay bo„lishi uchun undagi har bir element raqamlar yoki harflar bilan
belgilanadi.
2. Funksional sxemalar
tizimda, uning
ayrim qism va elementlarida
borayotgan jarayonlarni ifodalaydi. Har qanday avtomatik tizimda o„lchash,
taqqoslash, o„zgartirish, kuchaytirish, korreksiyalash (tuzatish, to„g„rilash), ijro
etish jarayonlari amalga oshiriladi va bu vazifalarni funksional elementlar bajaradi.
2
ABTning funksional elementlar va ular orasidagi bog„lanishlar
ko„rinishidagi sxemasi
funksional sxema
deb ataladi. Unda funksional elementlar
to„g„ri to„rtburchak, ular orasidagi bog„lanishlar esa strelkalar ko„rinishida
tasvirlanadi. Tizimning funksional sxemasini tuzish
uchun avval uni funksional
elementlarga ajratib olish, ular uchun kirish va chiqish kattaliklarini va bu
kattaliklarni elementlararo uzatish yo„nalishi aniqlab olish va shartli belgilar bilan
ifodalash lozim bo„ladi. Sxemalarda funksional
elementlar nomlarning bosh
harflari ko„rsatilgan to„g„ri to„rtburchak shaklida ifodalanadi (
4
.1,a-rasm). Bundan
faqat taqqoslash elementi (TqE) mustasno, bu element o„rtasida kesishuvchi ikki
chiziq chizilgan aylana shaklida ifodalanadi (
4
.1,b-rasm).
Umumiy holda kirish va
chiqish signallarini
tegishlicha