4-mavzu: Tish va rezba qirqish stanoklari

4.4. Tish frezalash stanoklari 
Tish frezalash stanoklari yuqori ish unumdorligi va ishlov berish aniqligi tufayli eng 
ko'p tarqalganligi bilan ajralib turadi. Ishlov o'tayotgan zagotovka o'qining joylashuvi 
bo'yicha tish frezalash stanoklari gorizontal va vertikal turlarga bo'linadi. Gorizontal tish 
freza lash stanoklari silindrik tishli g’ildiraklar, shlitsli vallar, "val-shesternya" tipidagi 
detallarga ishlov berishda foydalaniladi. Vertikal stanoklar gorizontal stanoklarga 
qaraganda ko'proq uchraydi va ular ikki ko'rinishda ishlab chiqariladi: stoli radial 
yo'nalishda suriladigan va frezalash supporti radial yo'nalishda suriladigan stanoklar. 
Ba'zi tish frezalash stanoklarida freza o'z o'qi bo'yicha surilishga ega bo'ladi. 
53A50 modelli tish frezalash yarim avtomati (14.1-rasm) zamonaviy tish frezalash 
stanoklaridan bo'lib, tashqi ilashadigan silindrik g’ildiraklarda to'g`ri va vintsimon 
joylashgan tishlarni hamda chervyak g’ildiraklarda tishlarni kesish uchun 
mo'ljallangandir. Bu stanok yuqori aniqlik sinfiga mansub bo'lib, modulli chervyak 
frezalari bilan obkatka usuli bo'yicha ishlaydi. Uning texnik tavsifi quyidagicha:
Tish qirqiladigan g’ildirakning eng katta diametri mm 500
Eng katta moduli, mm 10
Qirqiladigan g’ildirakning eng katta kengligi, mm 350 
Qirqiladigan tishlarning eng kichik soni 12 
Frezaning aylanish chastotasi, min-1
40-405 
Surishlar, mmg’ayl, bo'ylama yo'nalishda (sφ)
0,75…7,5 
radial yo'nalishda (sr)
0,2…2,25 
tangensial yo'nalishda (s,)
0,13...2,6 
Tish frezalash stanogi quyidagi detall va uzellardan tashkil topgan: 1-stanina; 2-qo 
'zg 'almas stoyka; 3-frezalash supporti; 4-freza; 5-traversa; 6-kolonka; 7-opravka; 8-stol; 
9-qo'zg’aluvchan karetka.
Kesuvchi asbob—freza frezalash supportiga o'rnatiladi va bosh aylanma harakati 
oladi. Zagotovka opravkaga o'rnatiladi va unga bir necha xil surish harakatlari uzatiladi. 
A.
Stanokni silindrik g’ildiraklarda to'g’ri tishlarni kesishga sozlash
(14.2-rasm). 

---

7.2-rasm 
Frezalash supporti shunday o'rnatiladiki, frezaning o'qi zagotovkaning yoni (tores 
yuzasi) bilan frezaning bo'lish diametridagi freza tishlarining vint chizig`ning ko'tarilish 
burchagi cob ga teng bo'lgan burchak cp tashkil qilsin, ya'ni cp =cob. Buning uchun freza 
supporti buriluvchi qismga ega bo'ladi. Bu sxema uchun quyidagi uch xil hara-kat mavjud 
bo'ladi. 
I. Bosh harakat — frezaning aylanma harakati 3 xil tezlikli elektr dvigateli M
1
dan 
boshlanib freza shpindeliga 11 xil chastotali («n
f
=40... 405 min
-1
) aylanishni uzatadi. 
Bosh harakat kinematik zanjiri tengla-masi quyidagicha yoziladi: 
n
f
=n
ed
31/62*a/b*29/29*29/29*20/80, min
-
1; 
(a va b-almashinuvchi g’ildiraklar tishlari soni).
Frezaning aylanish chastotasi quyidagi formuladan aniqlanadi: 
n
f
= 1000v/πd
f
min
-1 
II.Frezaning vertikal surish harakati S
v
-freza supportining zagotovkaning bir to'la 
aylanishiga to'g`ri keladigan vertikal yo'nalish bo'yicha siljishi, mm/ayl. Bu zanjirning 
oxirgi elementlari zagotovka va qadami t=10 mm li vertikal surishning yurgizish vintidir. 
Vertikal surish zanjiri kinematik balansi tenglamasi quyidagicha yoziladi: 
I
avlst
*96/l*35/35*33/33*2/96*a
2/
v
2
*/i
sq
*50/45*l/24*t
sq
(=10)=5
v 
III. Bo'lish (va obkatka) harakati zagotovkaning aylanishi frezaning aylanishi bilan 
moslashgan harakatdir (ya'ni frezaning bir marta aylanishida zagotovka Ag’dtishga 
burilishi kerak, bunda d-frezaning kirimlar soni, z-kesilayotgan g’ildirakdagi tishlar soni). 
Bo'lish zanjiri kinematik balansi tenglamasi: 
l
aylfr
*z80/20*29/29*29/29:27/27*/i
dif
*58/58*e/f*a
1
/v
l
*s
1
/d
l
*33/33*35/35*l/96=k/z:
To'g’ri tishli g’ildiraklar kesilayotganida differensialning uzatish nisbati i
dif
=l, chunki u 
zanjirdan o`zib qo'yiladi. 
B. Tishli g’ildiraklarning tishlari vintsimon bo'lgan holat uchun stanokni sozlash 
(7.3-rasm). 

---

ф= 
a+wb 
7.3-rasm. 
bu yerda v-kesish tezligi, m/min; d
f
-frezaning diametri, mm.
Zarur bo'lgan harakatlar: 
I. 
Frezaning aylanishi, n
f
, 
II. 
Vertikal surish, s
v
; 
III.
Zagotovkaning aylanishi, n
z
; 
IV.
Zagotovkaning qo'shimcha aylanishi (differensial zanjiri yordamida). 
Differensial zagotovkaning asosiy aylanishi va qo'shimcha aylanishini—algebraik 
qo'shishni amalga oshiradi. Differensial zanjirga ulanganda 
i
dif
=1/2 . Zagotovkaning qo'shimcha aylanish zanjiri kinematik balansi tenglamasi. 
T=l 
zag. qo`shimcha ayl
*96/l ♦35/35*33/33* 1/i
ь
*f/е*58/58*i
dif
*45/1 *27/21*d
3
/c
3
*b
3
/a
3
* 1/24* 10. 
Bundan differensial gitarasini sozlash formulasi kelib chiqadi: 
a
3
* c
3
I b
3
* d 
3
= 25 * sin σ ° I πm 
H
* к , 
bu yerda: m
n
- kesilayotgan g’ildirak normal moduli; 
σ - kesilayotgan tishning qiyalik burchagi, grad. 
D. Chervyak g’ildiraklarida tish kesish uchun stanokni sozlash (7.4-rasm). 
7.4-rasm 
Stanokda chervyak g’ildiraklarida tish kesish radial va tengensial (o'q bo'ylab) 
surishlar yordamida bajariladi. Stanokda radial surish harakatini sr zagotovka oladi. 
Zagotovka bir marta aylanganida u radial yo'nalishda srmasofaga suriladi. Bu harakat 
karetkaning radial surishning yurgizish vinti (t =10 mm) ishga tushgandagi surilishi orqali 
ta'minlanadi (mufta M
I0
).
4.