4-mavzu. Xo‘jalik operatsiyalarida ikkiyoqlama yozuv. Reja

Debet 5010 (A) Kredit
Debet 5110 (A) Kredit 
(+) 
b.q. 1 500 000
(-) 
1 500 000 so‘mga 1 500 000 so‘mga 
kassada pul hisob-kitob 
mablag‘ining
schyotidagi pul 
ko‘payishi mablag‘ining 
kamayishi 
2-misol. Kassadan xodimlarga 1 500 000 so‘m ish haqi berildi. Ushbu 
xo‘jalik operatsiyasi natijasida kassadagi pul mablag‘i kamaydi, xodimlar bilan ish 
haqi yuzasidan qarzlar ham kamaydi.
Debet 5010 (A) Kredit Debet 6710 (P) Kredit 
b.q. 1 500 000
b.q. 1 500 000
(-)
(-)
1 500 000 so‘mga 1 500 000 so‘mga 
kassadagi pul xodimlar bilan 
mablag‘ining ish haqi yuzasidan
kamayishi qarzlarning 
kamayishi 
3-misol.
Ombordan asosiy ishlab chiqarishga 1 200 000 so‘mlik va 
umumishlab chiqarishga 150 000 so‘mlik yoqilg‘i-moylash materiallari berildi. 
Ushbu xo‘jalik operatsiyasi natijasida ombordagi yoqilg‘i-moylash materiallari 
kamayadi, asosiy ishlab chiqarish va umumishlab chiqarishlarda yoqilg‘i-moylash 
materiallari ko‘payadi.
D-t 2010 (A) K-t
D-t 2510 (A) K-t
D-t 1030 (A) K-
t
(+) 
1200000 
(+) 
150000 
b.q.1350000 
(-) 
1350000 

---

so‘mga 
xarajatlar 
ko‘payishi 
so‘mga 
xarajatlar 
ko‘payishi 
so‘mga 
yoqilg‘i-
moylash 
materiallari 
kamayishi 
Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usulidan schyotlarda xo‘jalik 
operatsiyalari to‘g‘ri aks ettirilishi ustidan nazorat olib borishda foydalaniladi. Har 
bir operatsiya bir xil summaga bitta schyotning debeti va boshqa bir schyotning 
kreditga yoziladi. Natijada hamma schyotlarning debet tomonidagi oborotlar jami, 
hamma schyotlarning kredit tomonidagi oborotlar jamiga teng bo‘lishi kerak. 
Shunday tenglikning bo‘lmasligi schyotlarda xatoga yo‘l qo‘yilganligidan dalolat 
beradi. 
Har bir operatsiyani amalga oshirishda hisob siyosatida ikki tomonda yozuv 
tizimidan foydalaniladi , bir tomoni debit boshqa tomoni kredit tomon hisoblanadi. 
Bu yozuv tizimi ikkiyoqlama yozuv tizimi deb nomlanadi. Ikkiyoqlama yozuv tizimi 
juftlik holda hisobotda avtomatik tarzda balans aks etishiga yordam beradi. 
Balansdagi qaydlar har bir debit yoki kredit ko‘rsatkichlarida katta yoki kichik 
qiymat sababli noto‘g‘ri qayd etilishi mumkin.
Ikkiyoqlama yozuv haqida tushunchaga ega bo‘lish uchun hisobdagi debit va 
kredit qoidalarini bilishimiz kerak. Debit ma’nosi kirim qilish yoki qabul qilingan 
qiymat, kredit ma’nosi chiqim yoki berilgan qiymat.
Moliyaviy hisob uch turga boliinadi: personal hisob, real hisob va nominal 
hisob. Personal hisob o‘z ichiga boshqaruvchilar, iste’molchilar, ta’minotchilarga, 
xaridorlarga o‘xshagan tabiiy individlarn bilan bog‘liq operatsiyalarni oladi. Moddiy 
aktivlar real hisob tarkibiga, xarajatlar, daromad, foyda va zararlar nominal hisob 
tarkibiga kiradi. Biznesdagi qaydlar har bir hisobda quyidagicha soddalashtirilgan 
holda beriladi (jadval). Debit qabul qiluvchi va kredit beruvchi personal hisobda , 
debit nima qbul qilingani va kredit nima chiqib ketgani real hisobda, debit barcha 
xarajatlar va zararlar, kredit barcha daromadlar va foyda nominal hisobda aks 
ettiriladi. 
Bu biznes operatsiyalarini ko‘rib chiqqandan so‘ng talabalar ikkiyoqlama 
yozuv tushunchasiga ega bo‘ladi, va biznes operatsiyalari qayd qilinganda debit va 
kredit qoidalarini o‘rganishadi.