4-mavzu. Xo‘jalik operatsiyalarida ikkiyoqlama yozuv. Reja

 
 
 
13-jadval 
Sintetik schyotlar bo‘yicha aylanma vedomost 
20 __ yil “________________” oyi uchun 
(so‘m yoki ming so‘m) 
Schyotlar 
raqami 
Schyotlarning 
nomi 
Boshlang‘ich qoldiq 
Aylanma 
 (oborot) 
Oxirgi qoldiq 
Debet 
Kredit 
Debet 
Kredit 
Debet 
Kredit 
1. 
2. 
3. 
4. 
5. 
6. 
7. 
8. 
Aktivlar 
+ 
+ 
+ 
=3+5-6 
Passivlar 
+ 
+ 
+ 
=4+6-5 
JAMI 
Lekin balansni tuzish aylanma vedomostiga sintetik schyotlar qoldiqlarini 
balans jadvaliga mexanik o‘tkazishni anglatmaydi. Aylanma vedomosti faqat 
hisobot davrining oxiriga bo‘lgan korxona mablag‘lari holati to‘g‘risidagi dastlabki 
ma’lumotlargagina egadir. Unda hisoblab chiqarilgan qoldiqlar, balans tuzishdan 
oldin tekshiriladi va aniqlanadi. Shuning uchun sintetik schyotlar bo‘yicha aylanma 
vedomostlar ko‘pincha tekshiruv balansi deb ham nomlanadi. 
Analitik hisob schyotlarida esa natura va boshqa o‘lchov birliklari qo‘llanilishi 
ular aylanma qaydnomasi shaklinining quyidagi ko‘rinishda bo‘lishini taqazo etadi. 
 
14-jadval 
“______________” sintetik schyotining analitik hisob schyotlari bo‘yicha 
aylanma vedomosti 
Obyektlar 
nomi 
O‘lchov 
birligi 
Bahosi 
Boshlang‘ich 
qoldiq 
Kirim 
Chiqim 
Oxirgi qoldiq 
miqdori summa miqdori summa miqdori summa miqdori summa 
4.5. Buxgalteriya hisobining schyotlar rejasi 
Schyotlar rejasi
- 
buxgalteriya hisobi tizimidagi axborotning umumiy 
tuzilishini, uning xo‘jalik mexanizmiga muvofiq holda iqtisodiy tavsifini aniqlab 
beradi. 

---

O‘zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 2002 yil 9 sentyabrdagi 103 - 
sonli buyrug‘i bilan O‘zbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining Milliy 
standarti (21-BHMS) «Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyaviy - xo‘jalik 
faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qo‘llash bo‘yicha yo‘riqnoma»ni 
tasdiqladi va u O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi tomonidan 2002 yil 23 
oktyabrda 1181-son bilan qayd qilindi. 
Ushbu standart, byudjet muassasalari va banklardan tashqari, mulk 
shakllaridan qat’iy nazar barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan 2004 yil 
1-yanvardan boshlab ijro etila boshladi. 
Ushbu schyotlar rejasini tizimga keltirilgan schyotlar ro‘yxati deb ta’riflash 
mumkin. 
Yangi schyotlar rejasi jami bo‘lib 249 ta balansli va 14 ta balansdan tashqari 
schyotlardan iborat bo‘lib, u moliyaviy hisobotlarni tuzishga moslashtirilgan.
Barcha schyotlar oltita qism bo‘yicha tizimga keltirilgan: 
I.
Uzoq muddatli aktivlar; 
II.
Joriy aktivlar; 
III.
Majburiyatlar; 
IV.
Joriy kapital; 
V.
Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ishlatilishi; 
VI.
Balansdan tashqari schyotlar. 
Birinchi to‘rt qism schyotlarining majburiyatlariga asosan moliyaviy 
hisobotning I-shakliga balans tuziladi. Beshinchi qism «Moliyaviy natijalarning 
shakllanishi va ishlatilishi» schyotlarning ma’lumotlariga asosan moliyaviy natijalar 
to‘g‘risidagi hisobot ( 2- shakl ) tuziladi. 
Schyotlar rejasida barcha schyotlar 9 bo‘limda quyidagi tizimda keltirilib 
ko‘rsatilgan: 
1-bo‘lim. Asosiy vositalar, nomoddiy va boshqa uzoq muddatli aktivlar; 
2-bo‘lim. Tovar-moddiy zahiralar; 
3-bo‘lim. Kelgusi davr xarajatlari va muddati uzaytirilgan xarajatlar - joriy 
qismi; 
4-bo‘lim. Olinadigan schyotlar-joriy qismi; 
5-bo‘lim. Pul mablag‘lari, qisqa muddatli investitsiyalar va boshqa joriy 
aktivlar; 
6-bo‘lim. Joriy majburiyatlar; 
7-bo‘lim. Uzoq muddatli majburiyatlar; 
8-bo‘lim. Kapital, taqsimlanmagan foyda va rezervlar; 
9-bo‘lim. Daromadlar va xarajatlar. 
Birinchidan sakkizinchi bo‘limgacha bo‘lgan schyotlar balans tuzilishiga mos 
kelsa, 9-bo‘lim schyotlari moliyaviy natijalar to‘g‘risidagi hisobot tuzilishiga mos 

---

keladi. 
Schyotlar rejasining birinchi qismi bir bo‘lim (1- bo‘lim) dan iborat bo‘lsa, 
ikkinchi qismi to‘rt bo‘lim (2, 3, 4, va 5)lardan, uchinchi qismi ikki (6 va 7) 
bo‘limlardan, to‘rtinchi qism bir (8-bo‘lim) bo‘limdan va beshinchi qism bir (9- 
bo‘lim) bo‘limdan iborat. 
Yangi schyotlar rejasida schyotlar besh guruhga bo‘lib ko‘rsatilgan. 
Schyotlarni buxgalterlar tomonidan eslab qolishni osonlashtirish va 
axborotlarni avtomatlashtirish zaruriyati schyotlarga nomerlar berkitishni taqozo 
etadi. Schyotlar rejasidagi schyotlar kodlaridan tashqari nomiga ham ega. 
Schyotning nomi - bu tub ma’noda schyotning o‘zidir. Chunonchi, har bir shaxsning 
familiyasi, uning o‘zini ramzi bo‘lganidek, schyotning nomi o‘zini anglatadi. 
Schyotlar bilan ish olib borganda asosan ularning tayinlanishi va foydalanish 
tamoyillarini bilish zarur. Hisob subyektlari tomonidan qo‘llaniladigan 
schyotlarning to‘liq ro‘yxati schyotlar rejasidir. Ayrim subyektlar tomonidan 
qo‘llaniladigan schyotlar ro‘yxatida farqlarning mavjudligi ikki xil schyotlar rejasini 
taqozo etadi: birinchisi-namunali, qonunchilik bilan belgilangan schyotlar rejasi, 
ikkinchisi-buxgalteriya hisobining ish schyotlar rejasi. Har bir korxona umumiy 
qonunchilik bilan belgilangan schyotlar rejasiga asosan o‘z ish schyotlar rejasini 
tuzib olishlari kerak. Ish schyotlar rejasida tanlab olingan schyotlar miqdori xo‘jalik 
faoliyati turiga qarab barcha qo‘llaniladigan xo‘jalik muomalalari hisobini 
ta’minlashi kerak. 
Hisobning barcha subyektlari namunali schyotlar rejasidan foydalanishga 
majbur. Schyotlar rejasida ko‘rsatilmagan schyotlarni qo‘llash faqat O‘zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi.