4. mexatronika tizimlarini avtomobil transportlarida qo`llash reja

 

 

5.1-rasm. Zamonaviy avtomobilning umumiy ko`rinishi 

1- shinalardagi bosimni nazorat qilish tizimi; 2-pnevmoyuritmali kuzov holatini 

rostlash tizimi; 3-boshqaruvni nazorat qilish dinamik tizimi; 4-amortizatorlarning 

qattiqligi (tarangligi)ni rostlaydigan elektron tizim; 5-tormozni antiblokirovkalash 

tizimi; 6-dvigatelni boshqarish raqamli elektron tizimi; 7-aktiv kruiz-kontrol; 8-

dinamik stabilizatsiyalash tizimi; 9-ruldagi uzatmalarni almashtirish tizimi. 

Lekin,  avtomobillarga  asosiy  qo`yiladigan  talab  –  ularning  xavfsizligidir.  Shuning 

uchun, quyida avtomobillarning xavfsizlik sistemalarini ko`rib chiqamiz. 

 Hozirgi  vaqtda  avtomobil  ixtirochi-olimlarning  asosiy  maqsadi  yo`l-transport  

hodisalar (YTH) ni  kamaytiruvchi ―aqlli‖ elektron qurilmalarni ishlab chiqarish  hisoblanadi. 

Bu ishlarning natijasi - avtomobilni xavfsiz boshqarish tizimi (AXBT)ning yaratilgani bo`ldi. 

Inglizchada  (AVSM  -Advanced  vehicle  safety  management).  Bu  tizim  avtomatik  ravishda 

mashinalar  orasidagi  kerakli  oraliqni  saqlay  oladi,  mashinani  sfetoforning  qizil  signalida 

to`xtatadi,  haydovchiga burilish uchastkasida mashina tezligining katta ekanligi  haqida xabar 

beradi  va    h.k.    Hatto,  yangi  tizimlar  to`qnashish  bo`lganda  maxsus  datchiklarning 

radiosignalizatori yordamida tez yordam mashinasi chaqirish imkoniyatiga ega. 

Avtomobilni xavfsiz boshqarish tizimining 2 ta turi mavjud. 

1. 

Avtomobilning aktiv xavfsizlik tizimi.  

2. 

Avtomobilning passiv xavfsizlik tizimi. 

Avtomobilning aktiv xavfsizlik tizimi –YTHni oldini olish va avtomobilning 

konstruktiv  xossalariga  bog’liq    holda  ular  kelib  chiqish  sabablarini  yo`qotishga 

qaratilgan  avtomobilning  konstruktiv  va  ishlatish  xususiyatlari  yig’indisidir. 

Boshqacha  qilib  aytganda  AAXT  –  avariya  sodir  bo`lish  sabablarini  yo`qotib, 

avtomobilni xavfsiz ishlatishga qaratilgan barcha tizimlari yig’indisidir

1

.  

Eng  ko`p  ma`lum  bo`lgan  va  eng  ko`p  qo`llanidigan  aktiv  xavsizlik 

tizimlari quyidagilar: 

                                                           

1

 http://systemsauto.ru/active/active.html  

---

Yunusali1987 

3 

 



  Tormozni  antiblokirovkalash  tizimi  (TAT)  -  antilock  braking  system 

(ABS); 



 

Etakchi g’ildiraklarni probuksovkalashdan  himoyalash tizimi - anti-slip 

system (ASS); 



  Favqulodda  tormozlash  tizimi  -  emergency  braking  system  (EBS)  va 

boshqalar. 

Yuqorida  keltirilgan  tizimlar  avtomobilning  tormozlash  va  dvigatelni 

boshqarish tizimlari bilan  konstruktiv  bog’langan, ular bilan  birga  o`zaro  aloqada 

bo`ladi. Bu esa ushbu tizimlarning samadorligini oshirishga imkon beradi. 

Bundan  tashqari  zamonaviy  avtomobillarda  quyidagi  aktiv  xavfsizlik 

tizimlari o`rnatilmoqda: 



  adaptiv kruiz-kontrol ; 



  avtomatik parkovkalash tizimi; 



  aylana bo`yicha nazorat qilish tizimi va b. 

Avtomobilning passiv  xavfsizlik tizimi –  YTHsi  ro`y  berganda,   haydovchi 

va  passajirlarning  shikastlanishidan    himoyalashga  qaratilgan  avtomobilning 

konstruktiv va ishlatish xususiyatlari yig’indisidir

2

.  

Ular qatoriga quyidagilar kiradi: 



 xavfsizlik kamarlari - seat belts; 



 xavfsizlik podushkalari - airbags; 



 xavfsizlik kamarlarini tarang tortish qurilmasi - seat belt tensioners va b.