5 — 6- sinf o‘quvchilari uchun

GANDBOL (QO‘L TO‘PI)
Daniyalik o‘qituvchi Xolger Nilson yangi sport o‘yini
„Handbal“ni yaratganiga yuz yildan ko‘p bo‘ldi. O‘yinning
nomi inglizcha so‘z bo‘lib, u 
„ Hand“
— qo‘l va 
„ ball“
—
to‘p degan ma’noni anglatadi. Dastlab bu o‘yin bilan
qizlar, keyinchalik o‘g‘il bolalar ham shug‘ullana boshla-
dilar. Bu o‘yin boshlangan daqiqalardanoq har bir o‘yin-
chi faol va to‘laqonli ishtirokchi bo‘lib qoladi. Gap shun-
daki, gandboldagi har bir harakat inson bolaligidan bosh-
lab o‘rganadigan harakatlarga juda yaqin, ya’ni yurish,
yugurish, sakrash, uloqtirishlar shular jumlasidandir. To‘p
uchun kurash, o‘yinchining o‘rni, natija uchun intilish
qo‘shimcha harakatlar hisoblanadi.
Gandbol bilan shug‘ullanish tezlik, kuch, chaqqonlik,
shijoatlilik kabi xislatlarni tarbiyalaydi, bilimni oshirib,
ko‘nikmalar hosil qiladi. O‘yinda har bir ishtirokchining
har jihatdan o‘z qobiliyatini ko‘rsata olish imkoniyati bor.
Gandbol jamoa o‘yini bo‘lganligi sababli o‘yinchilar
o‘z xatti-harakatlarini jamoa manfaatiga bo‘ysundirishlari
lozim. Shu bois o‘yinchilar bu o‘yinga o‘zlarini to‘la
bag‘ishlashlari kerak. O‘yinda faqat jismoniy sifatlar emas,
balki onglilik, faollik, intizomlilik, maqsadga intilish, o‘zini
tutish, hissiyotlarni jilovlay olish kabi xislatlar ham
tarbiyalanadi. Shu bilan birga, o‘yinchida kuzatuvchanlik,
e’tiborlilik, ijodiy tafakkur kabi xislatlar shakllanadi.

---

54
Shulardan kelib chiqib, gandbol o‘yinining mohiyati
haqida shularni aytish mumkin. O‘yindan maqsad, belgi-
langan qoidalarga rioya qilib, raqib darvozasiga ko‘proq
to‘p kiritish va o‘z darvozasidan kamroq to‘p o‘tkazish-
dir. O‘yinda ko‘p to‘p urgan jamoa g‘alaba qozonadi. May-
donda har ikki jamoadan yettitadan o‘yinchi (bir dar-
vozabon va 6 maydon o‘yinchisi) qatnashadi. O‘yinchilar
maydonda hadeb almashtirilavermaydi.
Jamoadan besh o‘yinchi ishtirok etayotgan bo‘lsa ham
o‘yin boshlanaveradi. Maydondan o‘yinchi chiqarib yubo-
rilganda ham o‘yin to‘xtatilmaydi. Darvozabon o‘yinchilar
bilan almashtirilmaydi, mabodo, darvozabon o‘yindan
chiqsa, unda o‘yinchilar uni almashtirishlari mumkin. O‘yin
15 daqiqadan 2 taym davom etadi (orada 10 daqiqa tanaf-
fus bo‘lib o‘tadi va darvozalar almashiladi). Gandbol o‘yini
har qanday to‘p, har qanday maydon va hatto ko‘cha
maydonlarida ham o‘ynalaveradi. Faqat maydon chizig‘ida
2
´
3 m hajmdagi darvoza belgilansa kifoya. O‘yin maydonini
tayyorlash unchalik qiyin emas. Darvoza oldida 6 metrli
yarim doira, to‘p aynan shu joydan uriladi va maydonni
ikkiga bo‘lib turuvchi o‘rta chiziq belgilanadi.
Gandbol o‘yini mashg‘ulotlarida quyidagi qoidalarga
amal qilinadi:
1. Avvalo har bir o‘yinchi organizmini mashg‘ulotga
shay holatga keltirish uchun tayyorgarlik mashqlarini baja-
radi. Tayyorgarlik ko‘rishda dastlab sekin, so‘ngra yo‘na-
lishlarni o‘zgartirib — tez oldinga, orqaga, burilib, oyoq-
dan oyoqqa sakrab yuguriladi.
2. To‘pni bir joyda turib va harakatda bir-biriga uzati-
ladi, darvozaga urish mashqi bajariladi.
3. Maydonda intizom va tartibga rioya qilinishi lozim.
4. O‘yin paytida baqir-chaqir qilinmaydi.
5. O‘yin paytida o‘yinchilar to‘qnashib ketishining oldi
olinishi kerak.
6. Gandbol o‘yiniga yengil, yumshoq, qulay poyabzal
kiygan ma’qul.
Turish, siljish, to‘xtash.
O‘yinchi har qanday sport tu-
rida qatnashar ekan, u biror usulni bajarishdan avval
dastlabki holatini egallaydi.

---

55
Himoyachi va darvozabonning turish holati bir-biriga
o‘xshash bo‘ladi. Bunda o‘yinchi oyoqlarini kengroq qo‘yib,
tizzalarini biroz bukkan holda turadi, oyoq uchlari bir
chiziqda joylashadi, qo‘llari tirsakdan biroz bukilgan, kaftlar
oldinga qaragan bo‘ladi. Bunday holat o‘yinchining mustah-
kam turishidan, erkin siljishidan, faqat himoyaga emas,
hujumga ham tayyor ekanligidan dalolat beradi (47- rasm).
Hujumchining holati himoyachinikiga biroz o‘xshaydi,
qo‘llar tirsakdan bukilgan, u ko‘krak barobar turadi. Oyoq-
lar biroz bukilgan, bittasi oldinda, yelkalar oldinga chiq-
qan bo‘ladi (48-rasm). Oyoqni ortiqcha (40—50 sm dan)
keng qo‘yib yuborish ham yaramaydi.
O‘yin paytida o‘yinchi turli harakatlarni: siljish, qa-
damlash, yugurish, tez yurish, sakrab yurish va bosh-
qalarni bajaradi. Raqibni aldash, sherik bilan qulay vaziyat
tanlash uchun to‘xtaydi. To‘xtash ikki qadam qo‘yish yoki
sakrash bilan bajariladi. Oyoqlar bukiladi, gavda harakat
yo‘nalishining qarshi tomoniga egiladi.
To‘pni bir joyda va harakatda ikki qo‘llab tutib olish
va uzatish.
O‘yin davomida o‘yinchi to‘pni bir necha bor
ikki yoki bir qo‘llab ushlashiga to‘g‘ri keladi. To‘pni joyda
turib ilib olishda panjalar ochiq bo‘ladi, bosh barmoqlar
birlashadi, boshqa barmoqlar to‘pdan kattaroq bo‘lgan vo-
ronka shaklini hosil qiladi. To‘p qo‘llarni harakatga kel-
tirib, ko‘krak oldidan, kaftlarni siltab uzatiladi (49- rasm).
Harakatda to‘pni ilib olish joyda turib tutib olishga
o‘xshaydi. O‘yinchining qo‘llari ko‘krak oldida turadi. To‘p-