5- ma`ruza Nisbiylik nazariyasi prinsiplari. Ma`ruza rejasi

Massaning o'zgarishi. Massa va energiva orasidagi 
bog'lanish. 
 
Nisbiylik nazariyasining ikkinchi postulatida-barcha 
inersial sanoq sistemalarida fizik qonunlar bir xilda bajariladi, 
deyilgan. Impulsning saqlanish qonuni ham shu qonunlar 
jumlasiga kiradi. Impulsning turli inersial sanoq sistemalariga 
nisbatan o'zgarmas, ya'ni mv = const sond abo'lishi uchun 
m
0
v 
-------------- = const (6) 


 1 - 

 
2
bo'lishi kerak ekan. Demak, buning uchun harakatdagi jism 
massasi tinch holatdagi massadan kattaroq bo'lishi kelib 
chiqadi, ya'ni: 

---

 
m
0
 
m = ------------- (7) 

 1 - 

 
2
Bu yerda m
0
 - jismning tinch holatdagi massasi yoki xususiy 
massa deyiladi, m- jismning v tezlik bilan harakat qilayotgan 
kuzatuvchiga nisbatan massasi, ya'ni relyativistik massasi. 
Yuqorida keltirilgan tenglamadan ko'rinadiki, jism tezligi 
hech qachon yorug'lik tezligiga teng bo'lishi mumkin emas, 
agar V=c bo'lsa, kasr maxraji no'lga teng bo'lib , jism massasi 
cheksiz katta bo'lishi kerak. Massaning cheksiz katta bo'lishi 
fizik ma'noga ege emas. Agar V=c bo'lsa, jism tezligi yorug'lik 
tezligiga teng bo'ladi degan xulosa kelib chiqib , bu ham real 
fizik ma'noga ega emas. 
Yuqorida izohlangan faktlar asosida relyativistik kcTrinishda 
dinamikaning asosiy qonuni - Nyutonning ikkinchi qonuni 
quyidagicha yoziladi.
d mv 
F = -------- (---------) (8) 
dt

 1 - 

 
2
Endi relyativistik mexanikada jismning massasi va energiyasi 
orasidagi 
bog'lanishni 
kcTraylik. 
Sodda 
holuchun 
V«cbo4sa(7) formulani taxminan : 
 
1
m 

 m
0
(1 + ----------

 
2
)
2 
 
 
ko'rinishda yozish mumkin . Bu tenglamaning ikkala tomonini с 
ga ko'paytirib va с
2

 
2
 = v
2
 ekanligini hisobga olsak : 

---

1
m c
2
 

 m
0
c
2
 + ----- m
0
v
2
2
1 
tenglama hosil bo'ladi. Bu tenglamadan ----- m
0
v
2
jismning 
2
harakat kinetik energiyasi, m 
0
 c
2
- jismning ichki xossasi bilan 
bog'liq bo'lgan kattalik va uning tinch holatdagi jismning 
xususiy energiyasi deyiladi. Xususiy energiya va kinetik 
energiyalar yig'indisi jismning to`la energiyasini ifodalaydi: 
Bu formulada 
 
m c
2
 = m
0
c
2
 + W
k
(10) 
 
 
W = m
0
c
z
(11)