5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

Bitkisel İlaçlar ve Bitkisel İlaç Mevzuatı 
Prof. Dr. Bilge Şener

---

---

9
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
Panel 1: Anadolu Halk İlaçları Üzerine Araştırmalar 
Tıbbi Bitkiler ve Etnobotanik Çalışmalar 
Prof. Dr. Ayla Kaya
Halk Arasında Kullanılan Tıbbi Bitkilerin Derlenmesi 
Prof.. Dr. Kerim Alpınar
Sivas Yöresinde Yerel Bitkilerden Yapılan İlaçlar 
Ecz. Müjgan Üçer

---

---

11
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
TIBBİ BİTKİLER VE ETNOBOTANİK ÇALIŞMALAR
Prof. Dr. Ayla Kaya
Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi
Farmasötik Botanik Anabilim Dalı
Dünyada sayısı 750 000 - 1 000 000 arasında olduğu tahmin edilen bitki türünün 
500 000 kadarı tanımlanıp isimlendirilmiştir. Her yıl 2000 civarında yeni tohumlu 
bitki türü tanımlanmaktadır. Türkiye’de doğal yetişen 11 400 kadar çiçekli bitki ve 
eğreltinin yaklaşık üçte biri endemiktir. Dünya Sağlık Örgütü raporuna göre, dün-
ya üzerinde tıbbi amaçlarla kullanılan yaklaşık 70 000 bitkinin 21 000 kadarı ilaç sa-
nayinde kullanılmaktadır. Ülkemizde çoğu doğal yetişen türlerin sadece 1000 kada-
rı tıbbi amaçla kullanılmaktadır. Farmakopeye kayıtlı bitki sayısı ise 200’den fazladır.
Tıbbi Bitkilerin Tarihi
Bitkilerin tedavi amacıyla kullanımı insanlık tarihi kadar eskidir. Eski uygarlıkların 
tıbbi bitkiler hakkındaki bilgilerini, kalan kitabeler ve arkeolojik materyallerden öğ-
reniyoruz.
Tarih öncesi dönemi: Yontma taş devri M.Ö. 50 000 yılları -kitabeler ve arkeolojik 
materyaller-
Mezopotamya dönemi: Sümer, Akad ve Asurlar M.Ö. 3000 yılları -kitabeler ve arke-
olojik materyaller-
Mısır dönemi: M.Ö. 1550’de yazılmış bir papirüste kayıtlı 450 kadar hastalığa rast-
lanmış, nebati ve hayvani menşeli ilaçların hastalıkların tedavisinde kullanıldığı anla-
şılmıştır. Mısırlılar, 
Mentha 
x 
piperita 
L. (nane), 
Sinapis nigra 
L. (siyah hardal), 
Cassia 
acutifolia 
L. (sinameki)
,
Papaver somniferum 
L. (haşhaş), 
Scilla maritima 
L
. 
(ada so-
ğanı), 
Datura stramonium 
L. (tatula) gibi tıbbi bitkileri kullanmışlardır.
Hitit dönemi: M.Ö. 1500 yıllarına ait Hitit tabletlerinde bulunan reçetelerde adamo-
tu, alıç, arpa, buğday, safran, sarımsak.. gibi bitkilere rastlanılmıştır.
Grek dönemi: Dönemin önemli ismi Hipokrates (M.Ö. 460-377), döneminde kulla-
nılan 400 tür tıbbi bitkiden ayrıntılı olarak bahsetmiştir.
Roma ve Bizans dönemi: Birinci yüzyılda, Dioskorides’in yazdığı “Müdâvî ilaçlar” 
kitabında 600’den fazla tıbbi bitki hakkında etraflı bilgi bulunmaktadır. Galen ise bit-
kisel kökenli yeni preparat ve formüller geliştirmiştir.
İslam dönemi: İslam uygarlığı döneminde Ebu Biruni, İbni Sina, İbni Baytar gibi bü-

---

12
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
yük hekimler yetişmiştir. O devrin Türk bilgini meşhur İbn-i Sina (980-1037) yüz-
den fazla ilmî eser bırakmıştır. En büyük eserleri “Şifa” ve “Kanun fit-Tıb“dır. Bu eser-
lerde 900’den fazla tıbbi bitki, hayvani ve inorganik kökenli ilaç yer almaktadır.
Selçuklu ve Osmanlı dönemi: Bu dönemde müslümanlar 1600’den fazla tıbbi bitki-
yi biliyordu. Avrupa ise Amerika’nın keşfinden sonra ilave edilen yeni bitkilerle daha 
da zenginleşti; bu bitkilere örnek 
Erytroxylon coca 
Lam.
 
(koka), 
Cinchona sucdrubra 
Pav.
 
(kinin ağacı)
,
Theobroma cacao
L. (kakao ağacı), 
Hydrastis canadensis
L
.
(hidras-
tis), 
Polygala senega
L. (senega)
 
verilebilir.
Yeni keşiflerle fitokimyada da hızlı ilerlemeler kaydedilmiştir. 19. yüzyılda tıbbi bit-
kiler üzerinde önemli ölçüde inceleme yapılmıştır. Bu dönemde ilaç sanayi de ge-
lişmiştir. 1806’da afyondan saf morfin alkaloiti elde edilmiş ve morfinin uyuşturu-
cu etkisi keşfedilmiştir. Bu sonuç bitkilerde aktif madde araştırmalarını teşvik etmiş, 
kısa zamanda 
striknin, veratrin ve kinin alkaloitleri, 
19. yüzyılın ortalarındaysa bitki-
lerden diğer aktif maddeler (
glikozitler, saponinler, reçineler
vs.) izole edilmiştir. 19. 
yüzyılın sonları 20. yüzyılın başlarında, vitaminler ve antibiyotiklerin keşfi bilimde 
yeni sayfalar açmıştır. Bitkilerin tedavi etkileri hakkında araştırmalar halen devam et-
mektedir.