5-6 Haziran 2010 Zeytinburnu İstanbul 2011 BİTKİlerle tedavi sempozyumu düzenleme Kurulu

Kuşburnu Çalısı
Yaban gülü türü olan 
Rosa canina
L.(Köpek gülü) bitkisine Sivas’ta kuşburnu çalısı 
adı verilir. Kuşburnu meyvesi geleneksel halk mutfağında ezme / pelver (marmelat) 
yapılan ve çay olarak içilen tıbbi bir drogtur. Bitkiye ilçelerde yöresel olarak Şişirat 
(Divriği) ve Şikiraf (Zara) adı verilir.
Suda kaynatılmış meyveler ezilerek elekten geçirilir ve hafif ateşte kaynatılarak ezme 
kıvamına getirilir. Arzuya göre şeker katılabilir. Kuşburnu ezmesi hemoroitte sulan-
dırılarak dahilen kullanılır. Soğuk algınlığında ve ekzemada suyla kuşburnu ezmesi 
şerbeti yapılır ve içilir.
Kekik
Thymus
sp.(Kekik) baharat ve çay olarak kullanılan bir bitkidir. Tıbbi olarak mide-
vi, yatıştırıcı, vermifüj ve kan dolaşımını uyarıcı etkileri bilinmektedir. Bitkinin uçu-
cu yağında etken maddeleri timol ve karvakrol bulunur.
27
Halk hekimliğinde bir çay 
bardağı kadar kuru veya taze yaprak üzerine kaynar su dökülür, iki saat bekletilip sü-
züldükten sonra bir çay bardağı bal katılarak karıştırılır, bir gün dinlendirilip sabah 
ve akşam ikişer yemek kaşığı içilir. Bu karışım ayak ağrılarında, romatizmada ve kalp 
fından yapıldığını ve gidenlere ikram edildiğini, satılmadığını ancak içenlerin, bir miktar nakdî yardım 
yaptıklarını Halil Aktaş’tan öğrenmiş bulunuyoruz. (Sivas, 16/7./2010)
25
Ayten Altıntaş, Gül Gül Suyu Tarihte Tedavide ve Gelenekteki Yeri, İstanbul, 2007, s.87.
İbn-i Şerif eserinde Gül şurubunun yapılışını şöyle anlatıyor: “…taze kızıl gül yaprağından yüz dirhem 
kaynadalar, ziyade kaynatmayıp, sehelce kaynadalar bir âşe kaynaya süzeler, iki yüz dirhem şeker katıp 
kıvama getüreler, içeler nâfi’ ola.” (Sivas’ta da “bir aşa kaynatmak”, bir taşım kaynatmak anlamında kul-
lanılır). Bknz. Tabib İbn Şerif, Yâdigâr; 15.Yüzyıl Türkçe Tıp Kitabı Yâdigâr-ı İbn-i Şerif, Proje Danışma-
nı A. Altıntaş, Editör Orhan Şahin, İstanbul, 2003, Cilt:1, s. 241.
26
Ayten Altıntaş, Gül Gül Suyu Tarihte Tedavide ve Gelenekteki Yeri, İstanbul, 2007, s.95.
27
Turhan Baytop, Türkiye’de Bitkilerle Tedavi, İstanbul, 1984, s.282.

---

37
Bitkilerle Tedavi Sempozyumu
çarpıntısında içilir.
Kekik yağı romatizmada ağrıyan bölgelere sürülür, şeker hastalığında ise suya bir 
damla damlatılıp her sabah aç karına içilir. Vermifüj olarak kesme şekere damlatı-
larak dahilen kullanılır. Diş ağrılarında, kekik yağı pamuğa damlatılarak dişe konur.
Sivas yöresinde kekik yağı elde etmek için taze kekikler yayvan bir tencerede suya 
konulur ve ortasına küçük bir tas yerleştirilir. Tencerenin ağzı hamurla sıvanarak ağır 
ateşte kaynamaya bırakılır. Ocaktan alınıp soğutulduktan sonra hamurları sökülerek 
kapak açılır. Tas içinde biriken kekik yağı kapaklı bir şişeye alınarak gerektiğinde kul-
lanmak üzere saklanır.
Üzerlik
Nazar otu da denilen üzerlik (
Peganum harmala
L.) tütsü olarak da kullanılır. Bitki-
nin tohum ve köklerinin vermifüj, safra akıtıcı, emenagog (adet söktürücü) ve yatış-
tırıcı etkisi bilinmektedir.
28
Tohumunun terkibinde, sabit yağ ve %4-7 oranında al-
kaloid (harmin, harmalin, harmol ve peganin) bulunur. Bitkinin meyveli dalları ve 
tohumları nazara karşı tütsü, kapsül biçimindeki taze meyveleri süslü şekilde dizile-
rek nazarlık ve uğurluk olarak kullanılır. Sivas yöresi halk hekimliğinde, sararıncaya 
kadar kavrulmuş 50 g üzerlik tohumu, fındık ve şekerle dövülür, karışımdan hergün 
kahvaltıdan önce bir kaşık hemoroite karşı ve emenagog olarak kullanılır. Dövülmüş 
üzerlik tohumu balla karıştırılarak afrodizyak olarak da kullanılır. Köylerde sancıla-
nan ve çocuğu olmayan kadınlar için satırla doğranmış üzerlik kökleri kazanda suy-
la kaynatılarak “ot banyosu” hazırlanır. İçine girilebilecek sıcaklığa gelince hasta ha-
nım içine girer, bir süre sonra, “vücudu yumuşar, rahatlaşır ve uykusu gelir gibi olun-
ca” kazandan çıkar ve dinlenir.