5-bob. Neft- gaz konlarining zahiralari va ularning energetik sharoitlari

10.1.3. Ishga tushirilish vaqti har xil bo’lgan quduqlar

Quduqlarni ishlatilganda fond hisobidan ishga tushirilganda ularni eski quduqlar va yangi quduqlar turkumiga ajratiladi.

Eski quduqdar turkumiga avvalgi yillari ishga tushirilgan quduqlar kiradi. Bularni ham ikkiga ajratish mumkin, birinchisi avvalgi yillari ishlab turgan va hozirgi kunda ham ishlayotgan quduqlar, ikkinchisi esa-avvallari ishlagan va ta’mirlash hamda boshqa maqsadlar bilan tg’xtatilgan va shu yil boshida ishlamayotgan quduqlar hisobiga. kirgan quduqlardir. Ular yil davomida ishga tushirilgandir-lar.
YAngi quduqlar hisobiga burg’ulashdan sg’ng yoki boshqa fondlardan ishlatish fondiga birinchi marta g’tkazilayotgan quduqlar kiradi.
Yil davomida quduqlar, garchi boshqa fond hisobiga ishlab turgan bg’lsalar ham, bir fonddan ikkinchisiga g’tkazilmaydi, bunday ishlar faqat yilning oxirida bajariladi.
10.2. Neft, gaz va yg’ldosh suvni chiqarish
10.2.1. Ishltiladigan ob’ektda chiqarilayotgan neft, gaz,
suvning g’zgarishi (dinamikasi)

Qazib olinayotgan ob’ektning asosiy kg’rsatkichlari undan olinayotgan neft, suv, gaz va umuman suyuqliklarning joriy kg’rsatkichlari hamda ularning jamlangan kg’rsatkichlaridan iboratdir. Qazib chiqarilayotgan ob’ektning ishlatilish jarayonidagi g’zgarishlarini qazib chiqarish kg’rsatkichlarining dinamikasi deb ataladi. Bunday kg’rsatkichlarni olinishi mumkin bg’lgan zahiralarga va neft beruvchanlik koeffitsien-tiga nisbati nuqtai-nazardan tahlil qilinadi va ishlatilish ob’ektlari turkuminiig qazib chiqarish tajribasi umumlashti-riladi hamda bu ishlarni bajarishda aksariyat yillik kg’rsatkichlardan foydalaniladi (neft, suv, suyuqlik ming t., gaz-mln.m³).

Qazib chiqarishning asosiy kg’rsatkichlari absolyut g’lchamlarda kg’rsatiladi. Ba’zan qazib chiqarish sur’atini yaxshiroq kg’rsatish uchun, uni qazib chiqarilishi lozim bg’lgan neft miqdoriga nisbatan % hisobida berilishi mumkin, xuddi shu kabi ob’ektdan olinayotgan suvning miqdorini chamalash uchun ham uni zahiralarga nisbatan % hisobida kg’rsatiladi. Ba’zan yillik qazib chiqarishning sur’atini chamalash maqsadida qoldiq zahiraga nisbatan % kg’rinishida ham ifoda qilinadi.
Neft bilan birga olinadigan suv miqdori esa kg’pincha qatlamdan olingan suyuqlikka nisbatan % kg’rinishida beriladi.
Qazib chiqarish jarayonining boshidan boshlab olingan neft(gaz) miqdori jamlangan holda uning dastlabki zahirala-riga nisbatining % sifatida kg’rsatiladi. Agar bu kg’rsatkich balans zahiralariga nisbatan olinsa, g’sha kg’rsatkich joriy neft beruvchanlikni kg’rsatuvchi son bg’lib qoladi va shu hisob vaqtiga qatlamdan mahsulot olinganlik darajasini belgilaydi.
SHu kg’rsatkichlarning g’zgarishini ob’ektni qazib chiqarish bosqichlariga qarab tahlil qilinsa, maqsadga muvofiq bg’ladi.
Ma’lumki, neft konining qazib chiqarish jarayoni tg’rt bosqichdan iboratdir. Qatlam (uyum) razvedka qilingach ishga tushadi va uning birinchi bosqichini boshdan kechiradi.
Birinchi bosqichda asosan ob’ekt oluvchi quduqlar bilan qaziladi va ishga tushiriladi. SHunging uchun ham bunda asosan mahsulot olish ortib boradi. SHu davrda qatlamga ta’sir kg’rsatish tadbirlarini qg’llash masalalarini ham kg’rib chiqish darkor. Bu bosqichning davomiyligi uyumning g’lchamlariga bog’liq bg’ladi.
Ikkinchi bosqichda uyumdan olinayotgan mahsulot miqdori g’zining eng yuqori kg’rsatkichga ega bg’ladi, zahiralarni chiqarish sur’ati ham eng yuqori bg’ladi, chunki bu davrda barcha asosiy fond quduqlari ishga tushirilgan, qg’shimcha fond quduqlarining ham bir qismi ishga tushirilgan, qatlamga ta’sir etish vositalari rivojlantiriladi va qazib chiqarish jarayonini boshqarish va tartibga solish choralarini kg’rish taqozo etiladi.
Uchinchi bosqichda - qatlamdan olinadigan mahsulot miqdori kamayadi, chunki qatlam zahiralarining anchagina qismi olingan, kamayishni pasaytirish maqsadida qg’shimcha quduqlar qazish hamda qatlamga, ta’sir vositalarini takomillashtirish maqsadida qg’shimcha tadbirlar qilish ishlari bajariladi, oluvchi quduqlarda suv bosishni kamaytirish maqsadida izolyatsiya ishlari olib boriladi. Qatlamda neft siqib chiqarish ishlarini yaxshilash maqsadida undan olinadigan mahsulotni jadallashtirish va qatlamni ishlatish jarayonida boshqarishning takomillashgan usullari tavsiya etiladi.
To’rtinchi bosqichda qazib chiqarish jarayoni nihoyasiga etadi. Bu davrda mahsulot olish sur’ati juda pasayib ketadi, lekin aksariyat hollarda bu davrda ham qatlamda anchagina neft mavjudligi aniq bg’ladi.
SHuning uchun ukdan olinadigan mahsulotni oshirish choralari kg’riladi, qatlamni yuvish jarayonlari takomillashti-riladi, unga ta’sir etishning yangi usullari qg’llanadi. Bu davr ba’zan ancha muddatga chg’zilib ketishi mumkin.



16-rasm. Ishlatiladigan ob’ektda mahsulot chiqarishning
bosqichlari.

Bosqichlar orasidagi chegara taxminan quyidagicha aniqlanadi. Ikkinchi bosqichga maksimal chiqarishdan 10 % farq qiladigan darajada mahsulot olingan yillar kiritiladi, ikkinchi va uchinchi bosqichlar orasidagi chegara maksimal olinishdan 10 % kam bg’lgan mahsulot olingan yildan keyingi uchinchi bosqichning boshlanishi hisoblanadi. Uchinchi va tg’rtinchi bosqichlar orasidagi chegara mahsulot chiqarish sur’ata, 2 % ni tashkil qilgan vaqtdan boshlab tg’rtinchi bosqichga taaluqli deb hisoblanadi. Adabiyotlarda bosqichlar-ning birinchi va ikkinchisini olinadigan mahsulotning g’sish hamda uchinchi va tg’rtinchisini uning pasayish davri deb ham yuritiladi. Mahsulotning asosiy qismi 1-2-3- bosqichlarda olib bg’linadi, degan tushuncha ham mavjud, lekin tg’rtinchi, ya’ni yakunlovchi bosqichda ham uzoq yil davomida salmoqli neft miqdori olingaligi tajribadan ma’lum.

Qazib chiqarish asosiy kg’rsatkichlarining g’zgarishi qatlamning geologik sharoitlariga hamda qg’llagan texnologiya-ning mahkammalligi hamda qazib chiqarish tartibining samaradorligiga bog’liq.