5-mavzu: markaziy оsiyo dinlari. Reja: Markaziy Оsiyo dinlari va e’tiqоdlari manbalarining tarixiy jihatlari

Kalvinizm.Diniyislohotningboshqabiryirik arbobiJan Kalvin (1509-1564) edi. Uning 1536 yildanashretilgan «Xristiandinidagi ko’rsatmalar» deganboshasari, protestantizmta’limotsifatidashakllanganidan keyinyangibirdiniyyo’nalish - kalvinizmningasosibo’libqoldi.
Dastlabkiislohotarboblaridanfarqlio’laroq, KalvinuchundiqqatmarkaziInjilemasTavrotbo’libqoladi. Kalvinabsolyuttaqdirhaqidagita’limotniishlabchiqdi. Buta’limotga ko’ra, barcha odamlar xudoningbizuchunnoma’lumbo’lganirodasigaasosanmag’firatqilinganlarvamahkumetilganlartoifasigabo’linadi. Insonvaimon, na «xayrliishlar» bilantaqdirgayozilgannio’gartira olmaydi: mag’firatqilinganlarnajotgamahkum, mag’firatdanmahrumbo’lganlaresaabadiyazobgamahkumdirlar. Taqdirhaqidagita’limshundayasosgaqurilganki, Iso hambizninggunohlarimizuchunazobuuqubatlargagiriftorqilinganedi.
Protestantcherkovining kalvinistik yo’nalishdagidavomchilari (kalvinistlaryokireformatorlar) Shotlandiya, Gollandiya, ShimoliyGermaniya, Fransiya, Angliyada keng obro’gavata’sirgaegaedilar.
Presviterianlar. Presviterianlik kalvinistik cherkovdan kelibchiqqanbo’lib, (yunonchaengeski) mo’’tadil puritanlardir. 1592 yiliShotlandiya parlamentibuta’limotniasosiymafkuradebhisoblashhaqidaqarorqabulqilgan. Bujamoaboshidauninga’zolaritomonidansaylangan presviterturadi. Jamoalarmahalliyvadavlatittifoqlarigabirlashadi. Diniymarosimibodat, presviterningmav’izasi, oyatlarni kuylashdaniborat. Liturgiyabekorqilgan, na «dinramzi» vana «otchenash» o’qilmaydi. Faqatdam olish kunlaribayram kunidebhisoblanadi.
Anglikancherkovi.Anglikancherkovi - Angliyaningdavlatcherkovi 1534 yildamahalliy katolik cherkoviRimqiroliGenrix VIIInicherkovboshlig’idebe’lonqildi, ya’nicherkovqirolhokimiyatigabo’ysundirildi. XVIasro’rtalariga kelibibodatniingliztilida olibborishjoriyetildi, postlarbekorqilindi, butvasanamlar olibtashlandi, ruhoniylaruylanmasligimajburiybo’lmayqoldi. «Mo’’tadilyo’l» ta’limoti, ya’niRim katolisizmiva protestanizm orasidagio’rtachayo’lshakllandi. Anglikandiniyta’limoti «Umumiyibodatlar kitobi»daaksettirilgandir.