5-mavzu: markaziy оsiyo dinlari. Reja: Markaziy Оsiyo dinlari va e’tiqоdlari manbalarining tarixiy jihatlari

Baptizm.Protestantta’limotiningeng ko’p sonlidavomchilaribaptistlardir. Baptizm (yunoncha«suvgacho’ktirish») XVIIasrboshlaridavujudga kelganbo’lib, hozirgi kundadunyoning 130 mamlakatidao’ztarafdorlarigaega. Buta’limottarafdorlarifaqato’spirinlarniginacho’qintirishga olibboradilar. «Hechkim, jumladan, ota-onalarham kishiuchunbirordinnitanlay olmaydi. Kishidinni ongliravishdao’ziixtiyorqilmog’izarur», deganqoidabaptistlarvazabur xristianlariningasosiyqoidasidir, ulardaibodato’tasoddalashtirilganbo’lib, diniyqo’shiq, ibodatvamav’izadaniborat. Zabur xristianlarito’rttarusumnisaqlabqolishgan: cho’qintirish, (o’spirinlaruchun) tanovul, nikoh, qo’lbilansilabqo’yish. Bu xristianlaruchunbutehtiromramziemas.
Adventistlarharakati.Adventistlar (lotincha - kelish) harakatiAmerikadaXIXasrning 30 yillari og’iriqtisodiybuhron (krizis), umumiyishsizlik davridavujudga keldi. UningasoschisiVilyamMiller (1782-1849). Adventistlarbirnechamustaqilcherkovlargabo’linganbo’lib, ularningeng kattasi«Ettinchi kunadventistlari». Ularningasosiyg’oyasiIsoningikkinchibor ergatushishivainsoniyatni xalosetib, shaytonvauningtarafdorlarinibilanurushib, ularnimutlaqyaksonqilishidir. Ular kishilarniIsoni kutib olishuchunyaxshiaxloqlibo’lishgachaqiradi. Adventistlardindorlardano’zmablag’laridano’ndanbirinicherkovhisobigao’tkazishlarinivatinmasdantarg’ibotishlarini olibborishlarinitalabqiladi. Iso payg’ambarningikkinchimarta ergaqaytishihaqidagibashoratnajotyo’lidebhisoblanadi.
Hozirgi paytdaFarbiyhamdaSharqiycherkovlarningrahbarlari ko’p asrliixtiloflarningayanchli oqibatlarinibartarafqilishgaintilmoqdalar. Masalan, 1964 yiliRim Papasi PavelVIva Konstantinopol patriarxiAfinagorikkalacherkovvakillariningXIasrdaaytgano’zaro qasamyodlarinitarqoqliginibartarafqilishuchunbirinchiqadamqo’yildi.
O’rta Osiyo xalqlari tarixida Xristian dini. XI asrning oxirida xristianlikning Sharqqa tomon harakati va tarqalishi ommaviy tus oldi. Bu dinni mahalliy aholi orasida tarqatuvchilar Sharqning ayrim viloyatlariga ilgariroq kirib borganlar. 280 yildayoq Talos (Marke) cherkovlari qurilib bo’lgan, Samarqandda (310 yildan), Marvda (334 yildan), Hirotda (430 yildan), Xorazmda, Marida va O’rta Osiyoning boshqa shaharlarida episkopik, kafedra, missiyalar, keyinchalik Samarqandda, Maroda (430 yillar), Hirotda (658 yillar) episkoplikdan iborat diniy hududiy jamoalar, birlashmalar bo’lgan. Xurosonliklar va sug’diyonaliklar zardushtiylar, monaviylar, buddaviylar, bilan bir qatorda xristianlar ham bo’lgan.
O’rta Osiyo territoriyasida islomning tarqalishi davrlarida islom bilan xristianlik o’rtasidagi ziddiyatlar, kelishmovchiliklar keskinlasha boshladi. Biroq, X asrgacha Samarqand, Xorazm, Toshkent viloyatlarida xristianlarning manzilgohlari bo’lgan. Hatto Beruniy yashagan davrda ham (973-1056) Marvda provoslav metropoliyasi bo’lgan.
Ana shu davrda xristianlik Kavkazda ham tarqala boshladi. Armaniston (301 yil) vaGruziyada (318 yili) davlatdinigaaylanadi. OzarbayjonvaJanubiyDog’istonterritoriyasidaIV-VIIasrlardahukmrondinhisoblangan.