2. Xalqni milliy ma’naviy-ma’rifiy zaminlardan mahrum qilish
mustamlakachilik siyosatining asosiy maqsadidir
Xalqni milliy ma’naviy-ma’rifiy zaminlardan mahrum qilish mustamlakachilik
siyosatining asosiy maqsadidir.
Tarixdan ma’lumki, bir xalqni o‘ziga tobe qilishni istagan kuchlar avvalo uni
o‘zligidan, tarixidan, madaniyatidan judo qilishga intiladi. Bosib olingan mamlakat
xalqlari madaniy-ma’naviy taraqqiyotini bo‘g‘ib qo‘yish istilochi, bosqinchi
mamlakatlar
tomonidan
mustamlakachilik
tartiblarini
saqlab
turish
va
mustahkamlashning azaliy, tarix sinovidan o‘tgan an’anaviy yo‘llaridan biri bo‘lib
hisoblanadi. Istilochi mamlakat itoat qildirilgan xalqlarni bora-bora o‘ziga singdirib
yuborishni, buning uchun o‘z mafkurasi va g‘oyalarini ularga majburan joriy etish,
madaniyatiga shikast yetkazish, milliy tili, milliy urf-odatlari va milliy qadriyatlari
rivojiga yo‘l bermaslikni o‘z siyosatining asosiy maqsadi deb biladi. Xitoy
donishmandi Konfutsiy bundan 2500 yil oldin o‘z imperatoriga shunday maslahat
bergan ekan: “Hoqonim, agar biror mamlakatni bosib olib, u yerda uzoq hukmronlik
qilmoqchi bo‘lsangiz, dastavval o‘sha yerda yashayotgan xalqni o‘z tarixiy
madaniyatidan mahrum eting, ma’naviy qashshoqlik holatiga uchragan xalq
uyushmaydi, ichki nizolar girdobiga o‘raladi, sizga qarshilik ko‘rsata olmaydi.
Bunday holga kelgan xalqni, mamlakatni idora qilish qiyin bo‘lmaydi”. Madaniyat
va ma’naviyatni barbod etish, milliy til, urf-odatlar kamolotiga yo‘l bermaslik itoat
ettirilgan xalqni jilovda ushlab turishning eng zarur va nozik yo‘llaridan biri
ekanligini istilochi va bosqinchilar doimo juda yaxshi bilgan. Shuning uchun ham
mustamlakachi va bosqinchilar Xitoy donishmandi aytgan gaplarni oldindan
rejalashtirib qo‘yishadi.
Madaniyat, ma’naviyat va ma’rifat zarbaga uchrab, xalqning, mamlakatning
ma’naviyati va ma’rifati barbod bo‘laversa, odamlar o‘z-o‘zidan e’tiqodsiz bo‘lib
ketadi. Bunday o‘lkada, mamlakatda ommaning olomonlashuvi, siyosiy manqurtlik,
beparvolik boshlanadi. Oxir-oqibatda milliy g‘urur, iftixor, milliy qadriyatlar asta-
sekin zaiflasha boshlaydi. Ana shunday o‘lkani, mamlakatni, uning xalqini
mustamlakachilik kishanlarida ushlab turish, itoatkor qulga aylantirish mumkin.
Bosib olingan mamlakatda ilm-fan, ma’naviyat, madaniyat istilochi
mamlakatga nisbatan bir necha bor ustun bo‘lsa, unday joylarda mustamlakachilik
tartibini saqlab turish oson kechmaydi. Bizning o‘lka esa bosqinchi chor Rossiyasiga
nisbatan ma’naviy-ma’rifiy va madaniy taraqqiyot jihatidangina ancha ustun turardi.
Chor hukumati olimlar maslahatiga amal qilib, bizning o‘lkada qanday qilib
bo‘lmasin, o‘zlarining xalqdan ustunliklarini isbotlashga va shu tariqa “uzil-kesil”
g‘alabaga erishishga astoydil kirishdilar.
O‘tmishdagi bosqinchilar singari chor bosqinchilari ham bu sohadagi amaliy
ishni Turkiston xalqini bir necha ming yillik tarixi, madaniyati, urf-odatlaridan
mahrum qilish, ruhan, ma’nan mayib-majruh qilishdan boshladilar. Bu chuqur
o‘ylab, uzoqni ko‘zlab va rejalashtirib qo‘yilgan mash’um siyosat edi. Bu
siyosatning zamirida chor hukumatining manfaatini har tomonlama himoya qilish
va Turkiston xalqlarini, shu jumladan o‘zbek xalqini milliy o‘zligini anglashdan
butkul mahrum qilib, o‘tmishini unutgan, vatanparvarlik tuyg‘usidan judo bo‘lgan,
istiqbolini ko‘rolmaydigan odamlar guruhiga aylantirish muddaosi turgan.
Ma’naviyat va ma’rifatdan mahrum xalq milliy jixatdan o‘zini anglab
ololmaydi, taqdirga tan berib yashashni o‘ziga ep ko‘radi. Chor amaldorlari buni
yaxshi anglagan holda o‘z mustamlaka asoratiga solgan Turkiston xalqlarini
ma’naviyat, ma’rifat va madaniyatdan bebahra qoldirish masalasiga alohida
ahamiyat berdilar. Bu yo‘lda hech tab tortmay insofu diyonatni, rahm-shafqatni
butunlay unutdilar.
Chor Rossiyasining Turkistondagi siyosati milliy tuyg‘uni poymol etishga,
milliy qadriyatlarni toptashga, butkul yo‘qotib yuborishga qaratilgan edi. Chorizm
bu o‘lkada savodsizlik, bilimsizlik holatini vujudga keltirish va uni
mustahkamlashdan manfaatdor edi.
Chorizm mustamlakachilik siyosatini Sharqda qon va qilich bilan joriy qilgan
generallardan biri M.D.Skobelev: “Millatni yo‘q qilish uchun uni qirish shart emas,
uning madaniyatini, tilini, san’atini yo‘q qilsang bas, tez orada o‘zi tanazzulga
uchraydi”, - deb “bashorat” qilgan edi. Uning ana shu “dono” ko‘rsatmasi
Turkistondagi ma’naviyat, ma’rifat va madaniyatga nisbatan amalga oshirilgan
jaholat va yovuzliklar uchun qo‘llanma bo‘lib xizmat qildi.
Chor hukumatining Turkistondagi mustamlakachilik siyosatining tub
mohiyatida qanday maqsad va muddao yotganligini xalqimizning bilimli,
madaniyatli, ziyrak, oqilu dono farzandlari allaqachon tushunib yetgan edilar. Chor
hukumati mustamlakachilik siyosatini fosh etgan, xalqni erk, ozodlikka, bilim va
madaniyatga chorlagan, milliy qadriyatlarimizni qo‘llab-quvvatlagan, shu yo‘lda
jafo chekib halok bo‘lgan buyuk qalb egasi Abdurauf Fitrat o‘zining “Turkistonda
ruslar” risolasida: “Ko‘rdim, kezdim, eshitdim, o‘qidim. Mamlakatlar orasida
Turkistonimiz kabi baxtsiz bir mamlakat yo‘qdir... Rus kapitalistlari bilan rus
poplarining sodiq ishonchli qorovullari bo‘lg‘on eski Rusiya hukumati ellik yil
orasida Turkistondagi turk bolalarining foydalariga biror ish ko‘rdimi, ko‘rmoqchi
bo‘ldimi. Mana shu savolga - “Yo‘q!”dan boshqa bir javobimiz yo‘qdir. Yurtimiz
51 yil idorasi askariy ostida turgani uchun biz Ovruponing madaniy millatlari bilan
ko‘risholmadik, ularning ijtimoiy va iqtisodiy fikrlaridan istifoda qilolmadik.
Bizning ko‘zlarimizni ochirmaslik fikri uchun fikri ochiq tatar qarindoshlarimizning
dahi Turkistondan yer olmoq va Turkistonda maktab ochmoqlari man etildi”.
Shunday qilib, chor hukumatining Turkiston xalqlariga nisbatan tutgan
mustamlakachilik siyosati va xalqlar o‘rtasidagi har qanday davlat kurtaklarini yo‘q
qilish, ularning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-madaniy taraqqiyotini bo‘g‘ish, ularga
erkinlik bermaslik, milliy qadriyatlarini yerga urish, kamsitish, milliy g‘ururlarini,
ma’naviyatini poymol etish, qo‘rquvda ushlashdan iborat edi.
Rossiyada Oktabr to‘ntarishidan keyin, boshqa jumhuriyatlarda bo‘lganidek,
sovet xokimiyatining dastlabki yillarida O‘zbekistonda ham madaniy-ma’rifiy
taraqqiyot bo‘ldi, tabiiy va ijtimoiy fanlar anchagina o‘sdi, milliy ziyolilar safi
kengaydi, iqtisodda, ijtimoiy-siyosiy hayotda ijobiy o‘zgarishlar bo‘ldi. Lekin
O‘zbekiston mustaqilligiga qadar bo‘lgan 74 yil ichida madaniy-ma’rifiy
tarraqqiyotimiz imkoniyatlaridan to‘la foydalana olmadik. Markaz tomonidan
yurgizilgan davlat siyosati tufayli milliy ongimiz, milliy tilimiz, tariximiz, urf-
odatlarimiz rivojlanishiga yo‘l bermaydigan g‘ovlar paydo bo‘ldi. O‘zbek xalqining
madaniyati va ma’naviyatiga, milliy ongi rivojlanishiga to‘sqinlik qilish sobiq sovet
jamiyati davrida chorizm zamonidagidan ko‘ra kuchaydi. Sho‘ro zamonida
xalqimizning ming yillik tarixi, e’tiqodi rad etildi, o‘rniga “shaxsga sig‘inish” balosi
ro‘baro‘ bo‘ldi.
Milliy ma’naviy qadriyatlardan biri milliy urf-odatlar, an’analar, diniy-
tarbiyaviy marosimlar, xalq bayram va sayillari kabilarga qilingan hujum o‘zbek
xalqi boshiga tushgan og‘ir dard bo‘ldi. Yuqorida qayd etganimizdek, XX asr 30-
yillarining o‘rtalariga borib milliy ma’naviyatimizni to‘liq sindirib tashlashga
qaratilgan siyosat amalga oshirila boshlandi. Asl ziyo egalari otib tashlandi.
O‘zbekistonda barcha dinlarning, birinchi navbatda islom dinining ko‘zga
ko‘ringan yirik vakillari birin-ketin qamaldi, surgun qilindi, imi-jimida otib
tashlandi. Chorak kam bir asr davomida diniy-ma’naviy tarbiyaga o‘rin berilmadi.
Diniy axloq va madaniyatning zarari haqida aytilmagan gap qolmadi.
Dahshatlisi shu bo‘ldiki, islom dinini “fosh etish” maqsadida aziz-
avliyolarning mozorlariga o‘t qo‘yildi, maqbaralari ostin-ustun qilindi.
Kommunistlar, rahbar xodimlar ota-onalari, yaqin kishilari janozasiga borishdan
qo‘rqib qolishdi. Yurak otib borganlar partiyadan o‘chirilib, ishdan olindi.
Til – har bir xalq va millatning milliy o‘zligini namoyon qilishda muhim
vositadir. Jamiki ezgu fazilatlar inson qalbiga, avvalo ona allasi, ona tilining
betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili – bu millatning ruhidir. O‘z tilini yo‘qotgan
har qanday millat o‘zligidan judo bo‘lishi muqarrar. Shaxs ma’naviy kamolotining
zarur shartlaridan biri o‘z ona tilini bilishidir. Til bilmaydigan odam xalqning dilini
ham bilmaydi. Biron-bir sabab tufayli milliy til yo‘qolsa, millat bora-bora yo‘qolib
ketadi, milliy o‘ziga xosligini yo‘qotadi. Shunday bo‘lgach, biron-bir milliy tilning
yo‘qolishi o‘sha xalqning muqarrar ravishda halok bo‘lishiga olib keladi.
Dostları ilə paylaş: |