3. Birinchi Prezident Islom Karimov asarlarida milliy ma’naviyatga
mustamlakachilik va qaramlik sharoitidagi
munosabatlar talqini
Bugun biz tarixiy bir davrda – xalqimiz o‘z oldiga ezgu va ulug‘ maqsadlar
qo‘yib, tinch-osoyishta hayot kechirayotgan, avvalambor, o‘z kuch va
imkoniyatlariga tayanib, demokratik davlat va fuqarolik jamiyati qurish yo‘lida
ulkan natijalarni qo‘lga kiritayotgan bir zamonda yashamoqdamiz.
Biz o‘z taqdirimizni o‘z qo‘limizga olib, azaliy qadriyatlarimizga suyanib, shu
bilan birga, taraqqiy topgan davlatlar tajribasini hisobga olgan holda, mana shunday
olijanob intilishlar bilan yashayotganimiz, xalqimiz asrlar davomida orziqib kutgan
ozod, erkin va farovon hayotni barpo etayotganimiz, bu yo‘lda erishayotgan
yutuqlarimizni xalqaro hamjamiyat tan olgani – bunday imkoniyatlarning barchasini
aynan mustaqillik berganini bugun hammamiz chuqur anglaymiz.
Ana shu haqiqatni xalqimiz har tomonlama to‘g‘ri tushunib, tanlagan
taraqqiyot yo‘limizni ongli ravishda qabul qilgani va qo‘llab-quvvatlayotgani
oldimizga qo‘ygan maqsadlarga erishishning asosiy manbai va garovi ekanini
hayotning o‘zi tasdiqlamoqda.
Xalqimizning dunyoda hech kimdan kam bo‘lmasligi, farzandlarimizning
bizdan ko‘ra kuchli, bilimli, dono va albatta baxtli bo‘lib yashashi uchun bor kuch
va imkoniyatlarimizni safarbar etayotgan ekanmiz, bu borada ma’naviy tarbiya
masalasi, hech shubhasiz, beqiyos ahamiyat kasb etadi. Agar biz bu masalada
hushyorlik va sezgirligimizni, qat’iyat va mas’uliyatimizni yo‘qotsak, bu o‘ta
muhim ishni o‘z holiga, o‘zibo‘larchilikka tashlab qo‘yadigan bo‘lsak, muqaddas
qadriyatlarimizga yo‘g‘rilgan va ulardan oziqlangan ma’naviyatimizdan, tarixiy
xotiramizdan ayrilib, oxir-oqibatda o‘zimiz intilgan umumbashariy taraqqiyot
yo‘lidan chetga chiqib qolishimiz mumkin.
Yurtimiz o‘zining ko‘p asrlik tarixi davomida bunday mash’um xatarlarni
necha bor ko‘rgan, ularning jabrini tortgan. Shunday asoratlar tufayli tilimiz, dinimiz
va ma’naviyatimiz bir paytlar qanday xavf ostida qolganini barchamiz yaxshi
bilamiz. Ana shu fojiali o‘tmish, bosib o‘tgan mashaqqatli yo‘limiz barchamizga
saboq bo‘lishi, bugungi voqelikni teran tahlil qilib, mavjud tahdidlarga nisbatan
doimo ogoh bo‘lib yashashga da’vat etishi lozim. O‘z tarixini bilmaydigan, kechagi
kunini unutgan millatning kelajagi yo‘q. Bu haqiqat kishilik tarixida ko‘p bora o‘z
isbotini topgan.
Ma’lumki, biz boshimizdan kechirgan sobiq mustabid tuzum davrida milliy
ma’naviyatni rivojlantirishga mutlaqo yo‘l qo‘yilmagan. Aksincha, xalqimizning
tabiati, yashash tarziga yot bo‘lgan kommunistik mafkurani har qanday yo‘llar va
zo‘ravonlik bilan joriy etishga harakat qilingan. Shuning uchun ham istiqlolning
dastlabki kunlaridanoq bu sohadagi ahvolni tubdan o‘zgartirish yurtimizda eng
dolzarb va hal qiluvchi vazifalardan biriga aylandi.
Shu o‘rinda biz bu o‘ta muhim masalaga qanday e’tibor berganimiz va uni
bosqichma-bosqich hal qilib kelayotganimiz haqida to‘xtalib o‘tish joiz. Jumladan,
mamlakatimizning Birinchi Prezidenti Islom Karimov 1994 yil 22 sentabrda
parlament minbaridan yaqin tariximizda boshimizdan kechirgan voqealar, ya’ni,
millatimizning qadr-qimmati, sha’ni va nomusi poymol qilingani, ko‘hna tariximiz
va muqaddas qadriyatlarimiz toptalgani haqida quyidagi dardli-iztirobli fikrlarni
bildirgan va ba’zi bir g‘oyat qiyin, ammo tabiiy savollarni o‘rtaga tashlagan edi:
- O‘zingiz o‘ylab ko‘ringlar, aziz do‘stlar, mustabid tuzum, mustamlakachilik
davrida biz kim edik?
- Taqdirimiz, erkimiz kimlarning qo‘lida edi?
- Ka’ba deb qaerga sig‘inar edik? Har tong “Assalom!..” degan madhiya
ohanglari ostida kimlarga qulluq qilib uyg‘onardik?
- Tilimiz, dinimiz qay ahvolda edi? Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Hoja
Bahouddin Naqshbandlarning muqaddas hoklariga e’tibor bormidi? Amir Temur,
Bobur Mirzo va boshqa ulug‘ bobokalonlarimizning buyuk nomlari qaysi
tuproqlarda qorishib yotgan edi?
- Milliy g‘ururimiz, insonlik sha’nimiz, urf-odatlarimiz qanday
tushunchalarga almashtirilgan edi?
- Xo‘sh, o‘zimiz-chi? O‘zimiz o‘zligimizni bilarmidik? Qanday mo‘tabar
zamin, ulug‘ ajdodlarimizning o‘lmas meroslari bilan oziqlangan elning farzandlari
ekanimizni anglarmidik?
- Aytinglar, o‘sha kezlari O‘zbekistonni dunyoda birov bilarmidi? Birov biz
bilan hisoblasharmidi?
- Yurtimiz qanday va qancha beqiyos boyliklar xazinasi ekanidan qay birimiz
xabardor edik?
- Go‘yo milliy iftixor bo‘lmish paxta, haqiqatda milliy g‘urur o‘rniga
bo‘yinturuq bo‘lib, xalqimizni yalangoyoq qilishdan, boshimizga azob-uqubat,
ta’na-malomatdan boshqa nima keltirardi?
Darhaqiqat, yaqin tarixda xalqimiz o‘z boshidan kechirgan bunday azob-
uqubatlarni, taqdirimiz jar yoqasida turgan mash’um kunlarni unutishga bizning aslo
haqqimiz yo‘q.
O‘tgan davr mobaynida eski tuzumdan og‘ir meros bo‘lib qolgan ana shunday
illatlarga, el-yurtimizga nisbatan kamsitish va milliy manfaatlarimizni mensimaslik
holatlariga barham berish, ko‘hna qadriyatlarimiz, dinu diyonatimizni tiklash,
hayotimizda tarixiy adolatni qaror toptirish, yangi jamiyat qurish yo‘lida
xalqimizning ma’naviy yuksalishini o‘z oldimizga qo‘ygan olijanob maqsadlarga
yetishda hal qiluvchi mezon deb qarash va shu asosda ish olib borish biz uchun
doimo ustuvor vazifa bo‘lib kelganini va bugun ham e’tiborimiz markazida turganini
ta’kidlash lozim.
Ma’lumki, har qaysi xalq yoki millatning tafakkuri, turmush tarzi, ma’naviy
qarashlari o‘z-o‘zidan, bo‘sh joyda shakllanib qolmaydi. Ularning vujudga kelishi
va rivojlanishida aniq tarixiy, tabiiy va ijtimoiy omillar asos bo‘lishini hammamiz
yaxshi bilamiz. Masalan, Sharq olamida, jumladan, o‘zimizning O‘rta Osiyo
sharoitida jamoa bo‘lib yashash tuyg‘usi g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi va
odamlarni bir-biriga yaqinlashtirishga, bir-birini qo‘llab-quvvatlab hayot
kechirishga zamin tug‘diradi.
Shu ma’noda, xalqimizning turmush va tafakkur tarziga nazar tashlaydigan
bo‘lsak, boshqalarga hech o‘xshamaydigan, ming yillar davomida shakllangan,
nafaqat o‘zaro muomala, balki hayotimizning uzviy bir qismi sifatida namoyon
bo‘ladigan bir qator o‘ziga xos xususiyatlarni ko‘ramiz. Misol uchun, tilimizdagi
mehr-oqibat, mehr-muhabbat, mehr-shafqat, qadr-qimmat degan, bir-birini chuqur
ma’no-mazmun bilan boyitadigan va to‘ldiradigan iboralarni olaylik. Qanchalik
g‘alati tuyulmasin, bu iboralarni boshqa tillarga aynan tarjima qilishning o‘zi
mushkul bir muammo.
Shuni aytish lozimki, bu tushunchalarni kimdir shunchaki o‘ylab topgan shirin
kalom, quloqqa xush yoqadigan so‘zlar emas. Bunday tushunchalar asrlar
mobaynida el-yurtimizning dunyoqarashi, ma’naviy hayotining negizi sifatida
vujudga kelgan, ongu shuurimizdan chuqur joy olgan buyuk qadriyatlarning amaliy
ifodasidir. Masalan, ezgu odatimizga aylanib ketgan mehr-oqibat tushunchasini
oladigan bo‘lsak, uning juda teran tarixiy, milliy, diniy ildizlari borligini ko‘rish
mumkin. Bu, avvalo, insonning inson bilan, qo‘shnining qo‘shni bilan,
qarindoshning qarindosh, oilaning oila bilan, eng muhimi, shaxsning jamiyat bilan
uyg‘un bo‘lib yashashini, yetim-yesir, beva-bechora va nogironlarga, musofirlarga
saxovat ko‘rsatish, sidqidildan, beg‘araz yordam berishni anglatadi va bunday
xususiyat xalqimizning ma’naviy olamiga singib ketganini hech kim inkor eta
olmaydi.
Sharq xalqlari va yurtimiz ahliga mansub shunday belgi-alomatlar haqida
gapirganda, ularning tarixiy-ijtimoiy zaminiga alohida e’tibor qaratish lozim.
Tarixdan ma’lumki, O‘rta Osiyo hududida aholi azaldan vodiylarda, katta suv
manbalari – daryo va anhorlar bo‘yida yashab keladi. Atrofi cho‘l va sahrolar bilan
o‘ralgan, tabiati, iqlimi g‘oyat murakkab bo‘lgan mintaqa sharoitining o‘zi ana shu
elat va millatlarning ming yillar davomida bir-biriga moslashib, yaqin yelkadosh
bo‘lib, bir-birining og‘irini yengil qilib yashashini taqozo etib keladi.
Chindan ham, bu zaminda istiqomat qiladigan odamlarning tarqoq bo‘lib
yashashga imkoni yo‘q, tabiatning o‘zi, hayotning o‘zi ularni shu ruhda
tarbiyalagan. Turmush va tafakkur tarzimizning ajralmas qismiga aylanib ketgan
mana shunday azaliy tushunchalar mintaqamizda yashab o‘tgan ulug‘ allomalar,
mutafakkir zotlarning qoldirgan bebaho merosida ham o‘zining yorqin ifodasini
topgan. Misol uchun, Alisher Navoiy bobomiz bo‘ladimi, Rudakiy, Abay,
Maxtumquli yoki To‘qtag‘ul kabi ulug‘ zotlar bo‘ladimi, ularning barchasi o‘z ijodi
bilan nafaqat ikki daryo oralig‘idagi xalqlarni, balki butun bashariyat farzandlarini
doimo mehr-oqibatli, do‘st-birodar bo‘lib yashashga da’vat etgani bejiz emas,
albatta.
Ota-bobolarimiz necha asrlar mobaynida shu bepoyon mintaqada qanday
hamjihat bo‘lib, qanday qadriyatlar asosida yashab kelgan bo‘lsa, bugun ham, ta’bir
joiz bo‘lsa, tarix va hayot gardishi, tabiatning o‘zi bizni – butun O‘rta Osiyo
xalqlarini aynan ana shunday do‘stlik va hamkorlik ruhida hayot kechirishga da’vat
etmoqda.
Bir so‘z bilan aytganda, tarixiy voqelikka mana shunday qarash, jamuljam
bo‘lib yashash tuyg‘usi biz uchun hayot falsafasiga, yana ham aniqrog‘i, hayot
qoidasiga aylanib ketgan. Zamonaviy tilda aytadigan bo‘lsak, bu milliy
mentalitetimizning asosini tashkil etadigan, bizni boshqalardan ajratib turadigan
shunday bir xususiyatki, uni sezmaslik, anglamaslik, ko‘rmaslik umuman mumkin
emas.
G‘arb olamida esa odamlarning hayot tarzida jamoaviylikdan ko‘ra
individualizm, shaxsiy manfaat tamoyillari ustunlik qilishini kuzatish mumkin. Bu
ham muayyan, ob’ektiv ijtimoiy-tarixiy omillar tufayli shakllangan voqelik bo‘lib,
uni ham inkor etib bo‘lmaydi.
Albatta, O‘rta Osiyo muhitida jamoa, mahalla bo‘lib, bir-biriga mehr-oqibatli
bo‘lib yashaydigan insonlar, davr qanchalik o‘zgarmasin, tarix sinovidan o‘tgan o‘z
qadriyatlariga sodiq bo‘lib yashashni ma’qul ko‘rar ekan, buni zamonaviy
fikrlaydigan, dunyoga teran nazar tashlaydigan odam to‘g‘ri tushunishi, tan olishi va
uni hurmat bilan qabul qilishi lozim.
Ming afsuski, mana shunday tarixiy haqiqatni anglamaydigan yoki anglashni
istamaydigan chet eldagi ba’zi siyosatchi va arboblar nafaqat siyosat yoki
iqtisodiyot, balki ma’naviyat bobida ham bizga aql o‘rgatishga, azaliy hayot
tarzimiz, ruhiy dunyomizga yot bo‘lgan qarashlarni majburan joriy etishga
urinmoqda.
Bunday kuchlarning g‘arazli munosabati avvalo boy va qadimiy
ma’naviyatimizga qarshi qaratilgani, ular xalqimizni ana shu bebaho boylikdan judo
qilish uchun har xil usul va vositalar bilan zo‘r berib urinayotgani barchamizni
tashvishlantirmasdan qolmaydi, albatta.
Nega deganda, insoniyatning ko‘p ming yillik tajribasi shundan dalolat
beradiki, dunyodagi zo‘ravon va tajovuzkor kuchlar qaysi bir xalq yoki mamlakatni
o‘ziga tobe qilib, bo‘ysundirmoqchi, uning boyliklarini egallamoqchi bo‘lsa,
avvalambor, uni qurolsizlantirishga, ya’ni eng buyuk boyligi bo‘lmish milliy
qadriyatlari, tarixi va ma’naviyatidan judo qilishga urinadi. Buning tasdig‘ini uzoq
va yaqin tarixdagi ko‘plab misollarda yaqqol ko‘rish mumkin. Chunki har qaysi
millat yoki xalqning ma’naviyati uning bugungi hayoti va taqdirini, o‘sib kelayotgan
farzandlarining kelajagini belgilashda shak-shubhasiz hal qiluvchi ahamiyat kasb
etadi.
Binobarin, ma’naviyatga qarshi qaratilgan har qanday tahdid o‘z-o‘zidan
mamlakat xavfsizligini, uning milliy manfaatlarini, sog‘lom avlod kelajagini
ta’minlash yo‘lidagi jiddiy xatarlardan biriga aylanishi va oxir-oqibatda jamiyatni
inqirozga olib kelishi mumkin.
O‘z navbatida,
Dostları ilə paylaş: |