5-mavzu. Yalpi talab-yalpi taklif modeli

5.4. AD-AS modelida makroiqtisodiy muvozanat.
AD va AS egri chiziqlarining kuesishish nuqtasi ishlab chiqarishning muvozanatli hajmi va baholarning muvozanatli darajasini belgilaydi. Baholarning muvozanatli darajasi deganda baholarning shunday darajasi tushuniladiki, unda jami talab va taklif bir-biriga mos kelishi yoki teng bo`lishi kerak. Modlelda makroiqtisodiy muvozanatga erishish mexanizmini dastlab oraliq kesmada ko`rib chiqamiz (5.3-rasm). Dastlab muvozanat e nuqtasida o`rnatilgan. Baholarning muvozanatli darajasi va yalpi ishlab chiqarish hajmining muvozanatli hajmlari mos ravishda Pe va Ye lar bilan belgilangan. Nima uchun Pe narxlarning muvozanatli darajasini va Ye esa yalpi ishlab chiqarishning muvozanatli hajmiini bildirishini ko`rsatishimiz uchun baholarning muvozanatli darajasi Pe emas, balki P1 deb hisoblaymiz.

5.3-rasm. Yalpi taklif egri chizig`ining oraliq kesmasidagi muvozanat<sup>3</sup>
Baholar darajasi P1 bo`lgan vaziyatda ishlab chiqaruvchilar yalpi ishlab chiqarish hajmini Y1 miqdoridan oshirmaydi.
Iste‘molchilar baholar darajasi P1 bo`lganda mahsulotlarni Y2 darajada sotib olishga tayyor turadi. AD>AS bo`lganligi tufayli iste‘molchilar o`rtasidagi raqobat baholar darajasini Pe gacha suradi. Baholar darajasining P1 dan Pe gacha ko`tarilishi ishlab chiqarish hajmini Y1 dan Y e gacha oshirishga va iste‘molchilar talabini Y2 dan Ye gacha kamayishga olib keladi. Natijada AD va AS egri chiziqlari e nuqtada kesishadi. Demak, aynan Pe baho baholarning muvozanatli darajasi va e muvozanat nuqtasidir.
5.4-rasmda yalpi talab egri chizig`i yalpi taklif egri chizig`ini bilan keyns kesmasi kesishadigan vaziyat tasvirlangan. Bunday vaziyatda makroiqtisodiy muvozanat nuqtasi baholar darajasi bir xil turganda ham o`zgaradi. Buni tushunish uchun avvalo yalpi ishlab chiqarishning muvazanatli hajmini Ye va muvozanatli baholar darajasini Pe bilan belgilaymiz.

5.4-rasm. Yalpi taklif egri chizig`ining keyns kesmasidagi muvozanati<sup>4</sup>
Muvozanatli ishlab chiqarish hajmi aynan Ye ekanligini isbotlash uchun bu hajmni Y1 deb hisoblaymiz. U holda ADMuvozanatli ishlab chiqarish hajmini Y2 deb hisoblasak, aksincha, ASYuqoridagilardan ko`rinib turibdiki, yalpi taklif egri chizig`ining keyns kesmasida yalpi talabning o`zgarishi ishlab chiqarish hajmining oshishi yoki kamayishiga olib keladi, baholar darajasi esa o`zgarmaydi.
Yalpi talab egri chizig`ini AS egri chizig`ining vertikal kesmasida o`zgarsa bu ishlab chiqarish hajmiga ta‘sir ko`rsatmaydi va faqat baholar darajasi o`zgaradi, xolos. Ya‘ni, bu kesmada talabning oshishi talab inflatsiyasini keltirib chiqaradi. Yalpi taklifning bu kesmasida talabning har qanday o`zgarishi faqat baholar darajasi o`zgarishga olib keladi. Ishlab chiqarish hajmi esa to`liq bandlik sharoitida o`zgarmay qoladi.