5-modul: Po‘lat va cho‘yanlar, ularning tasnifi, markalanishi. Rеja

Po‘lat xossalariga uglerodni ta’siri 
Po‘lat tarkibidagi uglerod ortishi bilan po‘lat tuzilishi (strukturasi) 
o‘zgaradi, demak xossalari ham o‘zgaradi. Tarkibida С<0,02% bo‘lgan po‘lat ferrit 
va ozgina Ts
3
dan iborat. С=0,02-0,8% da faqat ferrit va perlit bor. С<0,8% da 
faqat perlit. С>0,8 dan oshsa po‘lat strukturasi ikkilamchi tsementit hosil bo‘ladi. 
Uglerod miqdori ortishi bilan tsementit miqdori ortib, ferrit miqdori kamayadi. 
Tsementit qattiq va mo‘rt, ferrit yumshoq va plastik. Demak, uglerod miqdori 
ortishi bilan po‘lat qattiqligi ortib, plastikligi kamayadi.Uglerod fizik xossalari ham 
ta’sir qiladi: uglerod ortishi bilan magnit kirituvchanligi pasayib, elektr qarshiligi 
va koertsitiv kuch ortadi. 
Marganetsni ta’siri:
Kislorodsizlantirish uchun qo‘shiladi. Zararli temir (2) 
oksidi (FeO)ni yoqotish uchun: 
Feo+Mn=MnO+Fe. 
Po‘latda o‘zi Mn=0,25-0,8% gacha bo‘ladi. U qisman ferritda eriydi, 
qisman 
C
Mn
3
tartibli karbid hosil qilib mustahkamlik va qattiqlikni oshiradi.
 Kremniyni 
ta’siri.
Bu 
ham 
temir(2) 
oksidini 
qaytaradi: 
.
2
2
2
Fe
SiO
Si
FeO



Kremniy ferritda erib, po‘lat qattiqqlikni oshiradi, elastiklik 
xossalarini yaxshilaydi. Ammo, plastiklikni pasaytiradi. 
 Fosforning ta’siri
. Oddiy sifatli po‘latda R<0,05% dan oshmasligi lozim, 
sifatli po‘latlarda: R<0,02%. 
Fosfor ferritda erib, qattiqlikni oshirib, qovishqoqlikni pasaytiradi. Normal 
haroratda va 0
0
dan pastda plastiklik va qovushqoqlikka zararli ta’sir qiladi. U 
po‘latni 
sovuq holda sinuvchan
qiladi.
Fosfor po‘latni mo‘rt holatga o‘tish haroratini oshiradi (shuning uchun 
sovuqda darz ketadi). Agar R>0,1% ortiq bo‘lsa, uning salbiy ta’siri kuchli bo‘ladi. 

---

Muhim detallar uchun po‘lat tarkibida hatto 0,05% fosfor bo‘lishiga yo‘l qo‘yish 
kerak emas, chunki qotishma kristallanayotganda fosfor kuchli darajada 
likvatsiyalanib, po‘latda fosfori ko‘p bo‘lgan mo‘rt joylar hosil qiladi.
Yaxshi tomonlari ham bor: qirqib ishlashni osonlashtiradi, mis bilan 
birgalikda korroziyabardoshlikni oshiradi. Avtomat po‘latlar: 
A12, A15, A20 
larda 
Р=0,06% 
A12 
da Р=0,15%.