Reja: Bolalarni dialogik nutqqa о ‘rgatish muammolari

Bolalarni dialogik nutqqa òrgatish metodlari

Reja:
1. Bolalarni dialogik nutqqa о ‘rgatish muammolari.
2. Bolalarga dialogik nutqni о ‘rgatish usullari.
3. Monologik nutqni shakllantirishning nazariy asoslari.


XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. Bolalarni dialogik nutqqa o‘rgatish muammolari. Dialogik
nutq ikki va undan ortiq kishilar o‘rtasida amalga oshiriladi.
Nutqning bu ko‘rinishi o‘ziga xos xususiyatlarga ega, bu nutq keng
jumlalami talab etmaydi. Shuning uchun dialogik nutq tarkibida
to‘liqsiz gaplar juda ko‘p bo‘ladi. Bunday nutq tarkibida so‘roq va
undov gaplar ham uchraydi.
Dialogik nutqning mazmuni va vazifalari
Dialog - suhbat bolaning kattalar va o‘z tengdoshl iri bilan muloqotining
asosiy shakli hispblanadi t
Bolalar bog‘chasida o‘qitish ikki shaklda amalga oshiriladi:
a) erkin nutqiy muloqot i
b) maxsus mashg‘ulotlarda
Dialog ko'proq erkin nutqiy muloqotda paydo bo‘ladi va u bolalar
lug‘atini boyitishning: talaffuzga-oid grammatik ко‘nikmalarini
tabiiy ravishda rivojlantirish, ravon nutq ko‘nikmalariga ega
bo‘lish bazasi hisoblanadi. Dialog maxsus mashg‘ulotlarda
o‘qitiladi (oyiga 1-2 ta mashg‘ulot); Bolalar bog‘chasida bo‘lib
turgan vaqti mobaynida bola erkin muloqotda pedagog va boshqa
bolalar bilan muloqotga kirishadi. Uyda esa kattalar bola bilan
turli mavzularda dialogga kirishishlari lozim. Dialogik nutqni
(yoki og‘zaki nutqni) o‘rgatish odatda suhbat shaklida, ya’ni kattalar
bilan bola o‘rtasida hamda bolalarning o‘zlari o‘rtasida fikr
almashish shaklida ro‘y beradi.
Dialogik nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlarning
ahamiyati.
118
Dialogik ravon nutqni rivojlantirishga doir maxsus mashg‘ulotlar
luhbat metodi (suhbat) va imitatsiya metodi asosida o‘tkaziladi. Mazkur
metodlar ko‘pincha quyidagi usullar yordamida amalga oshiriladi:
Tayyorgarlik suhbati (so‘zlashish) usullari;
Teatrlashtirish usullari (imitatsiya, qayta aytib berish).
Tayyorlangan suhbatning quyidagi vazifalari mavjud:
To‘g‘ridan-to‘g‘ri - bolalami suhbatlashishga, ya’ni suhbatdoshi
80‘zlarini bo‘lmasdan tinglash, luqma tashlash uchun qulay paytni kutgani
holda o‘zini tutib turish, suhbatdoshi uchun tushunarli qilib so‘zlash;
Yo‘ldosh - talaffuz va grammatik ko‘nikmalami mashq qilish,
ma’lum so‘zlar ma’nosini aniqlashtirish.
Suhbat jarayonida tarbiyachi savollar, topishmoqlar, badiiy so‘z
kabi turli usullardan foydalanadi. Bu usullaming barchasi suhbat paytida
bilimlami o‘zlashtirish jarayonini yo‘naltirish, nutqiy muloqotni
ta’minlash, bolalar fikrlarini, ulaming diqqat-e’tiborlarini, xotiralarini,
emotsiyalarini faollashtirishga yordam beradi.
Bolaning kattalar bilan dialogining dastlabki belgilari ≪jonlanish
kompleksi≫, ya’ni bolaning kattalarga nisbatan emotsional-ijobiy munosabati
ko‘rinishida paydo bo‘ladi. 2-2,5 oydan boshlab kichkintoy
dialogga kirishishni faol talab qila boshlaydi.
Dialogning birinchi shakli - emotsionai-erkin (vaziyat-shaxs)
shakldir. Bu boshqa odamga bo‘lgan qiziqish, unga nisbatan emotsional
munosabat bilan tavsiflanadi. Dialogning bunday shakli bola
hayotining birinchi yarim yilligiga xos holatdir.
Dialogning yanada rivojlangan ikkinchi shakli - ya’ni emotsionalvositali
(vaziyatli-amaliy) shakli bola hayotining ikkinchi yarim
yilligida ro‘y beradi. Bu dialog predmetlar orqali vositali dialogga
aylantiriladi. Ushbu yoshda bolaning qiziqishlari atrofdagi olamga
yo‘naltirilgandir. Unda yangi taassurotllarga e’tiyoj yorqin paydo
bo'ladi. Bu yoshdagi rivojlantirish vazifalari quyidagilardan iborat:
Bolalar muassasalarida, oilada bolaga g‘amxo‘rlik ko‘rsatayotgan
kattalarga nisbatan emotsional bog‘liqlik va ishonch hissini tarbiyalash.
Unga nisbatan ijobiy diqqat-e’tiborga bo‘lgan ehtiyojni
qondirish. Kichkintoyning uni o‘rab turgan atrof-olamga va uning
o‘ziga nisbatan qiziqishni rivojlantirishga ko‘maklashish.