6- mavzu: IX-XII asrlarda o„zbek davlatchiligi, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayot. Reja
Yüklə 0,71 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rofe ibn Lays
- Talha (822-828), Abul Abbos
|
6- mavzu: IX-XII asrlarda o„zbek davlatchiligi, siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayot. Reja: 1. Tohiriylar va Somoniylar davrida Movarounnahr. 2. Qoraxoniylar, G„aznaviylar, Saljuqiylar davlatlari. 3. Xorazmshohlar davrida o„zbek davlatchiligi. 4. O„rta Osiyo xalqlari hayotida IX-XII asrlarda yuz bergan uyg`onish (renessans) davri. Tayanch so„z va iboralar: Tohiriylar. Somoniylar. Davlat boshqaruvi. Qoraxoniylar. G„aznaviylar. Saljuqiylar. Xorazmshohlar. Uyg„onish. Ilm-fan. Badiiy adabiyot. Hadisshunoslik. Tasavvuf ta‟limoti. 1. Tohiriylar va Somoniylar Arablarning O„rta Osiyo hududlaridagi deyarli bir yarim asrlik hukmronlik davri bu hududning erksevar xalqlarining o„z eli, Vatanining mustaqilligi yo„lidagi jo„shqin kurashini, intilishini so„ndira olmadi. Darhaqiqat, IX asr boshlariga kelib Arab xalifaligida yuzaga kelgan bo„hronli vaziyat, siyosiy tanglik, Xuroson va Movarounnahrda kechayotgan ziddiyatli jarayonlar, eng muhimi, bu hududda yuz bergan Rofe ibn Lays qo„zg„oloni (806-810) mazkur o„lka xalqlari uchun xalifalik tobeligidan qutilish, yurt mustaqilligini qo„lga kiritish yo„lida qulay imkoniyatlarni vujudga keltirgandi. Xususan, mashhur xalifa Xorun ar-Rashid (786-809) vafotidan so„ng xalifalik taxtini egallash uchun uning o„g„illari – Amin va Ma‟mun o„rtasida qizg„in kurash boshlangan edi. Bir necha yilga cho„zilgan bu siyosiy mojaro nafaqat xalifalik markazini tang ahvolga solib qolmasdan, balki unga tobe bo„lgan hududlardagi voqealar rivojiga ham sezilarli ta‟sir ko„rsatdi. Ma‟mun katta qo„shin tuzib, unga Xurosonlik Tohir ibn Husaynni boshliq etib tayinladi. Rey yaqinidagi jangda Tohir ibn Husayn al-Amin qo„shinini engadi va Bag„dodga yurish boshlaydi. Tohir 813 yilda yana g„olib kelib Bag„dodni ham qo„lga kiritadi. Ma‟mun halifalik taxtiga ko„tariladi. Lekin u 819 yilga qadar Bag„dodga bormay Marvdan turib hokimiyatni boshqaradi. Uning buyrug„i bilan Tohir ibn Husayn Iroq hokimiyati va Bag„dod harbiy garnizoni boshlig„i bo„ladi (819 yilga qadar). Ma‟mun Marvdagidayoq olimlar guruhini o„z atrofiga to„plagan edi. U 819 yilda Bag„dodga borar ekan, u erda Baytul hikmat (fanlar akademiyasi)ga asos soladi. Demak, bu fan maskanining negizini avvalo, Turkistonlik olimlar tashkil etganlar. Ma‟mun halifalik oldidagi katta xizmatlari evaziga Tohir ibn Husaynni 821 yilda Xurosonga noib etib tayinlaydi. Shu tariqa, Tohiriylar davlati vujudga kelib 873 yilga qadar davom etadi. Uning poytaxti avval Marv, keyinroq Nishopur bo„ladi. Dastlab Movarounnahrning ko„pgina viloyatlari ham uning tasarrufida bo„lgan. Buning boisi shuki, ikkala o„lkaning noiblik markazi Xurosonning Nishopur shahri bo„lgan. Tohir ibn Husayn boshqaruv jilovini qo„lga kiritgach, undan yurt mustaqilligini, uning ravnaqi va qudratini oshirish yo„lida foydalanishga qat‟iyan yo„l tutadi. Tohir ibn Husayn o„z davlatining mustaqilligini tiklash maqsadida 822 yilda xalifa nomini xutba namozidan chiqarib tashlashga amr kiladi. Biroq tez orada uning sirli o„limi bu borada katta ishlar qilinishiga imkon bermaydi. Uning vorislari Talha (822-828), Abul Abbos Yüklə 0,71 Mb. Dostları ilə paylaş:
|