6-variant Matematikaga ixtisoslashtirilgan boshlang`ich sinflarda o`qitish

6-variant

1.Matematikaga ixtisoslashtirilgan boshlang`ich sinflarda o`qitish. O‘quvchilarga matematikaga ixtisoslashgan sinflarda o‘qitishda ta‘lim berish

va maktabdagi o‘quv-tarbiya jarayonini takomillashrishning maqsadlaridan biri –bu o‘quvchilarni mustaqil fikrlashini shakllantirishdir.

S.L.Rubinshteyn birinchilardan umumiy aqliy rivojlanish borasida qilingan

izlanishlarni o‘rganishga chaqirganlardan biridir. U ruhshunoslikdagi faoliyat

toifasini ruhiy izlanishning ob‘ekti va maqsadi qilib kiritdi va asosladi. Faoliyat

nazariyasi asosida Rubinshteyn faoliyat tushunchasini sub‘ektdan ob‘ekga o‘tis

deb kiritadi. Rubinshteyn faoliyatning ikkinchi bosqichi ob‘ekdan sub‘ektga qara borgan aloqadan deb hisoblaydi. Rubinshteynning diqqat markazida, inson faoliyat jarayonida faqatgina o‘ziga xos bo‘lgan shaxs sifatida o‘zining xususiyatlarinin amoyon etib qolmay, balki undagi ruhiyatning shakllanishi ob‘ekt bo‘lib aniqlanadi degan mazmuni turadi. «Faoliyat», «harakat», «operatsiya» tushunchalarining fundamental psixologik tushunchalari A. N. Leontev ishlarida yoritilgan. Faoliyat – sub‘ektning bir-biriga bog‘langan realligining o‘zaro ta‘sir

ko‘rsatishi deb bilgan A.N.Leontev, reallikning inson ongida aks ettirilishi –

«ta‘sir» ning natijasi bo‘lmay, o‘zaro ta‘sir, ya‘ni bir- biriga duch kelgan

jarayonlarning natijasidir deb hisoblaydi .A.N Leontev va Rubinshteynning o‘qitish amaliyotidagi xulosalariga qaraganda mustaqil fikrlashni rivojlantirishda faoliyat shakllarining ishlanmasi va ishlatilishi, hamda ta‘limdagi faoliyat tamoyillarining bir-biriga ketma-ket o‘tkazilishi eng foydali va natijali yo‘nalishdir.

B.P.Erdnievning dissertatsiyasi fikrlash muammosi rivojlanishining turli

yo‘llarini o‘rganishga bag‘ishlangan. Muallif tomonidan matematikani

o‘rganishda o‘quvchilarda mustaqil fikrlashni shakllantirish uslubiyoti ishlab

chiqilgan.Matematik masalalardan keng foydalanilsa, o‘quvchilarda chuqurroq

fikrlash, fikrlashdagi ketma-ketlik, mustaqillik, tanqidiylik kabi fikrlash

xususiyatlarni tarbiyalashga imkon yaratadi. Erdniev o‘quvchilarga ilmiy faraz

qilishni o‘rgatish, bir-biriga bog‘lash, umumiylashtirish, qobiliyatlarni

tarbiyalashda matematik masalalardan foydalanish uchun aniq misollarni keltiradi L.S.V godskiy fikrlashning rivojlantirish muammosini o‘rganib, «yaqindan

rivojlanish maydoni» fenomenini ilgari suradi. Bunda u o‘quvchilarda mustaqil

fikrlashni rivojlantirish uchun eng qulay sharoitlarni to‘ish lozimligini tahkidlaydi. Vgodskiyning fikri bo‘yicha, bolaning rivojlanishi bilimlarni o‘zlashtirish jarayonisiz o‘tmaydi, faqatgina o‘quv axborotlarining to‘plami (bilim, bilish)fikrlashni harakatlantiradi, bolalarni rivojlantiradi. o‘z navbatida oxirgisi bilim va bilishni o‘zlashtirish yukori darajada bo‘lishiga dastlabki shart hisoblanadi.

L.S.Vgodskiydan keyin psixolog va didaktiklarning ko‘pchiligi o‘rgatish –

Ri vojlanish manbasi, o‘quvchilarning bilimi va bilishi – ularning rivojlanishi uchun muhim shartlaridan biridir deb hisoblaydilar. Bunda o‘qitish jarayonida «yaqindan rivojlantirish maydoni»ni ko‘zda tutish muhimdir, ya‘ni o‘quvchilarning egallagan rivojlanish darajasini e‘tiborga olish va ularni keyingi yengilroq maydonga siljitish kerak. Ushbu maydonni aniqlash uchun L.S.Vgodskiy ikki ko‘rsatkichdan foydalanishni tavsiya etadi:

1) bolaning yangi bilimlarini kattalar yordamida egallashi;

2) boladagi o‘zlashtirilgan bilimlarni masalalarni mustaqil yechishga

qo‘llash, tadbiq etish qobiliyati.

Vgodskiyning takliflarini amaliyotda qo‘llaganda o‘qituvchi:

a) o‘quvchilarga masalani yechilishini ko‘rsatib, xuddi shuncha o‘xshash

masalani o‘zlariga yechish uchun beradi;

b) boshlab qo‘ygan masalani o‘quvchi yechib tugatishni tavsiya etadi;

v) murakkabroq masalalarni yechishni o‘quvchilarga tavsiya etadi;

g) masalaning yechilish printsipini tushuntiradi, yordamchi savollar beradi,

muammolar qo‘yadi, masalani qismlarga bo‘ladi va xokazo.

Bundan tashqari masalani yechish jarayonida «yaqindan rivojlantirish

maydoni»ni aniqlash uchun tavsiya etilayotgan usullardan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi deb hisoblaymiz.

Didaktlar o‘zlarining izlanishlarida ta‘lim olish jarayonini va fikrlashning

rivojlashini uzviy bog‘lanish birligida ko‘radilar. Ijodiy fikrlash rivojlanishi tashqi shartlarning o‘quvchilardagi ichki imkoniyatlari bilan muvofiq bo‘lishida

ifodalanadi. Ijodiy fikrlashni rivojlanishi muammolarining ta‘limiy uslublari bilan bog‘lanishi e‘tiborda muhimdir. Tahlimning nazariy va amaliy uslublarining

keyingi rivojlanishida B.S.Esenov, I.Ya.Lerner, M.N.Skatkin va boshqalar kattax issasini qo‘shgan.

Izlanishimizda bizlar I.Ya.Lerner va M.N.Skatkin ishlab chiqqan uslublar

turkumlariga tayanamiz. Ushbu turkumlashda uslublar quyidagilarga bo‘linadi:

1) tasvirli tushuntirish yoki retsentli axborot uslubi

2) reproduktiv (yodda saqlash, eslash) uslubi

3) muammoli ifodalash uslubi

4) qisman izlanish uslubi

5) izlanish uslubi

Ta‘lim uslublarining ushbu turkumi uslublarini yodga tushurish va mustaqil

fikrlash faoliyatlarining nisbatiga qarab bo‘lishga imkoniyat yaratadi.

Shunday qilib, tasvirli tushuntirish uslubi uchun tayyor bilimlar va faoliyat

uslublarini eslash (yodda saqlash) kiradi. Muammoli ifodalash uslubi esa mustakil fikrlash elementlarining birga qo‘shilib kelishi va aniq bilimlarni yodda saqlashni o‘z ichiga oladi. qisman izlanish uslubida ijodiy fikrlash va yodda saqlash

elementlari qo‘shilib keladi. Izlanish uslubi esa ijodiy faoliyatni taxmin etadi.

Ushbu uslublar bilimlarni o‘zlashtirish, bilim va ko‘nikmalarni

shakllantirishni ta‘minlaydi, o‘quvchilarda ijodiy faoliyat tajribasini egallashga

imkon yaratadi, ularda emotsional (xis, tuyg‘u) madaniyatini tarbiyalashga xizmat qiladi. o‘quvchida mustaqil fikrlashni shakllantirishda muammoli ta‘lim kata ahamiyatga egadir.

Muammoli ta’lim – bu didaktik tizim bo‘lib o‘quvchilarni m