7 – ma’ruza. Elektrostatik maydondagi dielektriklar va o‘tkazgichlar

2.Qutblanish vektori. Dielektrik qabul qiluvchanlik va uning temperaturaga bog’liqligi.

Dielektrikning qutblanish darajasini xarakterlash uchun qutblanish vektori deb ataladigan kattalik qo’llaniladi. Qutblanish vektori deganda dielektriklarning birlik hajmidagi barcha dipollar elektr momentlarining vektor yig’indisi tushuniladi. Bir jinsli bo’lmagan dielektriklarda, uning istalgan biror nuqtasidagi qutblanish vektori to’g’risida fikr yuritish mumkin. Buning uchun shu nuqta atrofida elementar V hajm ajratamiz. Bu hajm ichidagi barcha dipollar momentlarining vektor yig’indisini shu V hajmga nisbati,
(18.3)
dielektrikning qutblanish vektorini ifodalaydi. Tajribalarni ko’rsatishicha, izotrop dielektriklarda qutblanish vektori bilan maydon kuchlanganligi (agar juda katta bo’lmasa) orasidagi quyidagicha bog’lanish bor.
= ₀ (18.4)


 - dielektrikningtabiatiniifodalaydiganmusbato’lchamsiz (> 0) kattalikbo’lib, unidielektrikqabulqiluvchanlikdeyiladi. U gabolg’iqemas. Qutbsizmolekulalardantashkiltopgandielektriklarningtemperaturagabog’liqemas, qutblidielektriklarnikiesatemperaturaga 1/Tkabibog’langanbo’ladi (rasm-4.2). Ko’pchilik dielektriklarning  si birdan uncha katta emas, lekin spirt uchun  = 25 va suv uchun esa  = 80 ga teng.
Qutbsiz dielektriklar uchun (4.4) formula =n_{0 e}=n₀₀ ko’rinishda yoziladi, uni (18.4) formulaga taqqoslab  = n₀ ekanligini ko’ramiz, bunda  = 4R³ - atomning qutblanuvchanligi deyiladi. Qutbli dielektriklarda esa (18.3) formula quyidagi ko’rinishda yoziladi.
= n₀< _e>,
bunda < _e>= ( /3kT)
buni (18.4) ga taqqoslasak  = n₀ /3₀kT (18.5)
ekanligini ko’ramiz. Bu ifodani Debay - Lanjeven formulasi deyiladi.