Bu bobning ham maqsadi iste’molchi qanday qilib tanlov amalga oshirishini tushuntirish hisoblanadi. Bizda analiz ushun ikki muhim manbaa mavjud: iste’molchining moliyaviy ahvoli (u qancha pul sarflay oladi) va iste’molchining xohishlari (u nimaga pulini sarflaydi). Endi biz ushbu ikki qismni birlashtirib, iste’molchining nima xarid qilish haqidagi qarorini tahlil qilamiz.
ISTE’MOLCHINING ENG QULAY TANLOVI
O’zimizning qadrdon Pepsi va pitsamizni yana bir marotaba “davraga taklif etamiz”. Iste’molchi o’zi uchun eng yaxshi bo’lgan Pepsi va pitsa xaridi variantiga to’xtashi mimkin – bu uning eng so’ngi tanlovi bo’ladi. Ammo, iste’molchi o’z budjet sig`imiiga ham qarashi kerak. Chunki bu uning yagona moliyaviy o’lchov manbaasi hisoblanadi.
Iste’molchi yuqori befarqlikka ega bo’lgan budjet chizig’idagi nuqtani tanlaydi. Bu optimal nuqtada chekli almashtirish normasi ikkita mahsulotning bir-biriga aloqador narxiga teng bo’ladi. Bu yerda yuqori befarqlikka I2 grafikda tasvirlangan iste’molchi erishadi. Iste’molchi I3 befarqlik egri chizig’idagi A nuqtani tanlasa, bunday miqdordagi pepsi va pitsani sotib olishga qurbi yetmaydi.
Oltinchi chizma iste’molchining budjet sig`imii va befarqlik egri chizig`i variantlaridan uchtasi tasvirlangan. Iste’molchi yetishishi mumkin bo’lgan eng befarqlik egri chizig`i variant bu chizmada uning budjet sig`imiiga tekkan nuqtadir (asimptota o’qi). Budjet sig`imii va befarqlik egri chizig`i kesishgan nuqta optimal nuqta deyiladi. Iste’molchi A nuqtani afzal ko’rishi mumkin, ammo, budjet taqchilligi bois u nuqtag “chiqa olmaydi”. Iste’molchi Bnuqtani ham tanlashi mumkin, bu nuqtada befarqlik egri chizig`imavjudm lekin bu nuqta uni qoniqtirmaydi. Optimal nuqta Pepsi va pitsaning eng zo’r kombinatsiyasi mavjud bo’lgan nuqta hisoblanadi..
Eslab qoling: optimal nuqtada befarqlik egri chizig`ivabudjet sig`imiteng bo’ladi. Biz befarqlik egri chizig`ini urinma, budjet sig`imini o’zgarmas deb olamiz. Urinish nuqtasi Pepsi va pitsa o’rtasida ham budjet tomonidan, ham qoniqish tomonidan eng befarqlik egri chizig`i. Xullas, iste’molchi ikki xil tovarni tanlaydi, shuning uchun befarqlik egri chizig`i nisbiy qiymatga ega bo’ladi.
Yettinchi bo’limda biz bozor narxlari iste’molchining mahsulotlarga munosabatini ko’rib o’tgan edik. Iste’molchi tanlovini tekshirish ba’zi xulosalarning aslida boshqachaligini ko’rsatmoqda. Tanlovni amalga oshirishda iste’molchi narxlarni ko’rib chiqadi songra, befarqlik egri chizig`ibilan nisbiy narx to’g’ri keladigan optimal variantni tanlaydi. Nisbiy narx bu bozor sotishiga, iste’molchi esa xarid qilishiga mos bo’lgan narx hisoblanadi. Iste’molchining budjeti optimal qiymatida bozorning
narx taklifi va iste’molchi sig`imi teng bo’ladi. Iste’molchi budjet optimali tufayli bozor narxlari iste’molchi xarid qila olishi mumkin bo’lgan tovarlar sonini cheklaydi.
ISTE’MOLCHI DAROMADINING O`ZGARISHI UNING TANLOVIGA QANDAY TA’SIR KO’RSATADI?
Yuqorida biz iste’molchi qanday qilib talov amalga oshirishi haqida gaplashdik, keling endi ushbu tanlovga uning oylik kirimi qanday ta’sir ko’rstishini muhokama qilamiz. Aniqlikka erishish uchun, tasavvur qiling, iste’molchi kirimi o’sib bormoqda. Yirikroq daromad evaziga, iste’molchi ikkala tovar (Pepsi va pitsa)dan ko’proq xarid qila oladi. Kirimdagi o’sish 7-chizmada ko’rsatilgandek, tashqi tomondan budjet sig`imini siljitadi.
Iste’molchilarning daromadi ortganda budjet chegarasi oldinga siljiydi. Agar ikkala tovar ham normal bo’lsa iste’molchi bunga javoban ularning har birini sotib olish hajmini oshiradi. Ushbu chizmada xaridor ko’proq pitsa va pepsi sotib oladi.
