7-mavzu: jamiyat va oila falsafasi reja

3-MASALA.  Jahon  tajribasi  har  bir  mamlakat  va  xalqning  o’z  taraqqiyot 

yo’lini tanlash huquqiga ega bo’lishi umumiy xavfsizlik va ijtimoiy barqarorlikni 

ta’minlash garovi ekanini ko’rsatdi. O’zbekiston milliy mustaqillikka erishganidan 

keiyn  o’z  milliy  davlatchilik  asoslarini  mustahkamlash,  o’ziga  xos  va  mos 

taraqqiyot yo’lini tanlash, rivojlantirishning o’zbek modelini yaratish imkoniga ega 

bo’ldi. 

  Demokratik jamiyat uchun inson manfaatlari, erkinligi va qadr-qimmati oliy 

qadriyat  hisoblanadi.  Har  qanday  jamiyat  hayoti  uchun  davomiylik,  vorisiylik  va 

uzluksizlik  xosdir.  Bu  qonuniyatlar  buzilsa,  jamiyatning  tabiiy  hayotida 

yo’qotishlar  ro’y  beradi.  Bu  holat,  ayniqsa,  bir  tizimdan  boshqa  tizimga  o’tish, 

jamiyat  rivojlanishining  yangi  bosqichiga  ko’tarish  jarayonida  yaqqol  ko’zga 

tashlanadi.  Mavjud  tizimdan  sifat  jihatdan  yangi  tizimga  o’tish  jarayonida 

islohotlarni ijtimoiy larzalarsiz amalga, odamlarning tafakkurini o’zgartirish, yangi 

qonun  va  normalar  ishlab  eskizidan  foydalanish  jamiyat  rivojlanishiga  ta’sir 

ko’rsatadi.  

  Ijtimoiy  rivojlanishning  o’zbek  modeli  insoniyatning  rivojlanish  borasidagi 

ilg’or  tajribasiga,  milliy  davlatchilik  tajribalarimizga  va  xalqimiz  mentalitetiga 

tayanadi.  

  Ijtimoiy  rivojlanish  borasida  odatda  ikki  yo’ldan  –  inqilobiy  va  tadrijiy 

yo’ldan  borgan.  Insoniyat  tajribasi  ijtimoiy  rivojlanishning  keskin  inqilobiy 

o’zgarishlar yo’li nomaqbul va yaroqsiz ekanini, jamiyatning tadrijiy (yevolyusion) 

taraqqiyoti  barqaror  –  tabiiy  rivojlanish  yo’li  ekanini  ko’rsatadi.  O’zbekiston 

Prezidenti Islom Karimov ijtimoiy taraqqiyotning tadrijiy yo’li mohiyatini shunday 

izohlaydi:  «Soxta  inqilobiy  sakrashlarsiz,  -  evolyusion  yo’li  bilan  normal, 

madaniyatli  taraqqiyotga  o’tish  –  tanlab  olingan  yo’lning  asosiy  mazmuni  va 

mohiyatidir.  ..  Bozor  iqtisodi  sari  buyuk  sakrashlar,  inqilobiy  qayta  o’zgarishlar 

yo’li  bilan  emas,  balki  sobitqadamlik  va  izchillik  bilan  –  bosqichma-bosqich 

harakat  qilish  kerak.  Har  bir  bosqichning  qancha  davom  etishi  hal  qilish  lozim 

bo’lgan muammolar doirasiga, tashqi omillar qanchalik qulay bo’lishiga, aholining 

mehnat faoliyatiga bog’liqdir».

11

 

  O’zbek modelining asosiy tamoyillari quyidagilardir: 

– iqtisodning siyosatdan ustuvorligi; 

                                                                 

11

 Ислом Каримов. Ўзбекистон: миллий истиҚлол, иҚтисод, сиёсат, мафкура. 1-жилд. Т., 1996 й.ғ 40-41, 64-

бетлар.

 

---

– davlatning bosh islohotchi ekanligi; 

– qonun ustuvorligi; 

– kuchli ijtimoiy himoyalash; 

– bozor munosabatlariga bosqichma-bosqich, tadrijiy yo’l bilan o’tish; 

  o’zbek  modelining  o’ziga  xos xususiyatlari  davlatchilik  asoslarining, milliy 

qadriyatlarning  qayta  tiklanishi,  o’zlikni  anglash,  umuminsoniy  qadriyatlarning 

ustuvorligi, milliy mentalitetimizga xos xususiyatlarning tiklanishi va rivojlanishi, 

demokratik 

qadriyatlarning 

rivojlantirilishi 

hamda 

inson 

huquqlarining 

kafolatlanishi va boshqalarda o’z ifodasini topmoqda.  

  O’zbek  modelining  hayotiyligi  jahon  jaoatchiligi  tomonidan  e’tirof  qilindi. 

O’zbekiston tajribasi qator mamlakatlar uchun namuna bo’lib xizmat qilmoqda va 

uni  o’rganishga  bo’lgan  qizikish  ortib  bormoqda.  O’zbekona  taraqqiyot  yo’li 

ma’naviy hayot va iqtisodiy rivojlanishni bir-biri bilan uzviy bog’liqlikda amalga 

oshirishda,  ma’naviyat,  ma’rivat,  madaniyatga  bo’lgan  e’tiborning  kuchayishida 

yaqqol ko’zga tashlanadi. Ma’naviy salohiyatning kuchayishi insoni intellektual va 

axloqiy  qobiliyatlarining  rivojlanishi  iqtisodiy  rivojlanish  uchun  puxta  zamin 

yaratadi.  Kishilarda  yangicha  iqtisodiy  tafakkur,  tadbirkorlik  qobiliyatlarini 

rivojlantirishda  zamonaviy  ilm-fan,  texnika  va  texnologiya  asoslarini  egallash 

muhim ahamiyat kasb etadi.  

  Jamiyat  va  oila  mohiyatan  bir-biri  bilan  uzviy  bog’liq.  Oilada  jamiyatning 

tub mohiyati o’z aksini topadi. Shu ma’noda, oilani kichik jamiyat deyish mumkin. 

Har  bir  jamiyat  a’zosi  oila  bag’rida  voyaga  yetadi,  ijtimoiy  munosabatlarni 

o’zlashtiradi  va  insoniy  fazilatlarni  namoyon  etadi.  Barkamol  insonni 

shakllantirish,  yni  hayotga,  mehnatga  tayyorlash  oilaning  muqaddas  vazifasidir. 

Oilani  mustahkamlash  jamiyat  barqarorligi  va  qudratining  muhim  sharoitdir.  Shu 

boisdan ham davlat oilani o’z himoyasiga oladi. 

  Jamiyatdagi  ma’naviy-axloqiy  muhitning  sog’lomligi  ko’p  jihatdan  oilaviy 

madaniyatga bog’liq. Oila qanday bo’lsa, jamiyat ham shunday bo’ladi. Oilada er 

va  xotinning  mavqyei,oilaviy  munosabatlar  xarakteri  turli  xalqlarda  turlichadir. 

Mamlakatimizda  milliy  mustaqillik  yillarida  ma’naviyatimiz  sohasida  amalga 

oshirilayotgan islohotlar, avvalo oila qadriyatlarini, eng ilg’or an’analarni tiklashga 

qaratilgandir. Ona va ayol muqaddasligi o’zbekona qadriyatdir. Hadisi sharifda ona 

va  ayolning  muqaddasligi  to’g’risidagi  g’oyalar  oilaviy  munosabatlarni 

takomillashtirishda  muhim  ahamiyatga  ega.  Ulug’  mutafakkirlar  jamiyatning 

madaniy  darajasi  ayol  va  oiladagi  ahvol,  mavqyei  bilan  belgilanishini  alohida 

ta’kidlaganlar.  Sog’lom,  barkamol  avlod  tarbiyasi  jihatdan  ayolning  ma’anviy 

salohiyati,  bilimi,  uddaburonligi  va  erkinligiga  bog’liqdir.  Mamlakatimizda 

keyingi yillarda amalga oshirilayotgan qator tadbirlar ayolning oila va jamiyatdagi 

mavqyei va rolini kuchaytirishga qaratilgandir.  

  Oila  muammolari  ilmiy  asosda  o’rganilganligi  va  ularni  oqilona  hal  etishni 

o’z  oldiga  maqsad  qilib  qo’ygan  respublika  «Oila»  ilmiy-amaliy  markazining 

tashkil  etilganligi  ham  davlatimizning  oilaviy  munosabatlarini  takomillashtirishga 

alohida e’tibor berayotganidan dalolat beradi.  

---

  Davlat  –  jamiyatni  boshqarish,  tartibga  solish  ,ijtimoiy  barqarorlikni 

ta’minlashga  qaratilgan  alohida  bir  muassasadir.  Davlat  umuminsoniy  qadriyat, 

insoniyat ma’naviy taraqqiyotining muhim yutug’idir. 

  Jamiyat  ma’naviy  salohiyatining  yuksalib  borishi  bilan  siyosiy  boshqarish 

shakllari  va  usullari  ham  takomillashib  boradi.  O’zgargan  tarixiy  sharoitda 

davlatning  mohiyati,  mazmuni  va  vazifalariga  yangicha  yondashish  zarurati 

vujudga  keladi.  Mustaqillik  yillarida  milliy  davlatchilik  an’analarining  tiklanishi 

bilan  davlatning  tashkilotchilik,  bosh  islohotchilik  faoliyati  yangicha  mazmun  va 

ahamiyat kasb etdi.  

Birinchi  prezident  I.A.Karimov  tomonidan  ishlab  chiqilgan  taraqqiyotning 

o’zbek  modeli  konsepsiyasining  amalga  oshirilishida  davlat  hal  qiluvchi  o’rin 

tutadi.  Mamlakatimizning  siyosiy,  huquqiy  hayotida  amalga  oshirilayotgan  tub 

islohotlar  siyosiy  boshqaruvni  yanada  takomillashtirishga,  yurtimizda  huquqiy 

demokratik  jamiyat  barpo  etishga,  kuchli  davlatdan  kuchli  javmiyatga  o’tishga 

qaratilgandir. 

  Jamiyat  hayotida  turli  jamoalar,  tashkilot  va  uyushmalar  ham  faoliyat 

ko’rsatadi.  Ularni  shartli  ravishda  davlat  va  nodavlat  tashkilotlariga  ajratish 

mumkin. Ularga siyosiy partiyalar, siyosiy harakatlar, kasaba uyushmalari, yoshlar 

uyushmalari,  turli  jamg’armalar,  xotin-qizlar  tashkilotlari,  faxriylar  uyushmasi, 

mahalla  o’mitalari  av  boshqalar  kiradi.  Mamlakatimizda  amalga  oshirilayotgan 

barcha  islohotlar  inson  salohiyatini  yanada  yuksaltirishga,  yurtimizda  fuqarolik 

jamiyatini barpo etishga qaratilgandir. 

  Demokratik  jamiyatni  barpo  etish  –  O’zbekiston  taraqqiyotining  bosh 

maqsadi. Bu jamiyat kishilarning yuksak axloqiy-siyosiy va huquqiy madaniyatiga 

asoslanadigan demokratik taraqqiyotning yuqori bosqichidir. Bunday jamiyat erkin 

uyushmalarning  ko’p  qirrali  aloqasi  bo’lib,  davlat  qonunlarini  hurmat  qilib 

bajaruvchi  jamiyat  tarkibiga  kiruvchi  elementlarning  nisbiy  mustaqilligiga 

asoslanuvchi,  turli  ziddiyat  va  ixtiloflarni  qonun  doirasida  o’zaro  kelishuv,  sabr-

toqat  va  muzokaralar  orqali  hal  etishga  asoslanuvchi  jamiyatdir.  Demokratik 

jamiyat  umuminsoniy  tamoyillar,  milliy  davlatchilik  xususiyatlari,  o’ziga  xos 

turmush  tarzi  va  hayot  falsafasi  negizida  qaror  topadi.  O’zbekiston  milliy 

mustaqilligining dastlabki yillaridanoq shunday jamiyat asoslarini barpo etishni o’z 

oldiga maqsad qilib qo’ydi.  

  Demokratik  jamiyatda  davlatning  qator  vazifalari  fuqarolarning  o’z-o’zini 

boshqarish  organlari  qo’liga  o’ta  boshladi,  mahalliy  hokimiyat  organlarining 

vakolati  kengayadi.  Bunday  jamiyat  asoslarini  barpo  etish  kishilarning  yuksak 

siyosiy 

va 

huquqiy 

madaniyati, 

ijtimoiy-siyosiy 

faolligiga 

tayanadi. 

Mamlakatimizda mahalla hokimiyat organlarining tashkil etilishi, ular vakolatining 

kuchaytirilishi  xalqimizning  o’z-o’zini  boshqarish,  idora  etish  madaniyatini 

shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi.