7-tema: konfliktli jag’dayda g’a’zep ha’m qa’ha’r Reje

7-tema: konfliktli jag’dayda g’a’zep ha’m qa’ha’r
Reje:

1. 
   Konfliktli jag’dayda g’a’zep tu’sinigi.
   
2. 
   Qa’ha’r haqqinda tu’sinik.
   
3. 
   Jahldi jilawlaw usillari.
   

Tayansh tu’sinikler: g’a’zep, qa’ha’r, qayg’irmaw, qayg’irmasliq, tepse tebrenbeslik, juwapkersizlik, a’lpayimliq, shidamsizliq, uwayimlaw, nomard, atom bombasi, dimlama, o`t o`shiriwshi.
G’a’zep, qa’ha’r, qa’ha’r siyaqli psixologiyaliq jag’daylar ha’m adrenalin.
Qitay filosoflarinan Lao-Tszi bul haqqinda sonday degen ”Salmalar ha’m da’ryashalar o’z suwin ten’izge ba’yinen to’menlew bolg’anliqlari ushin berediler. Adamlar da, o’zin ullilig’i menen tutiwlari ushin, o’zin basqalardan to’menlew tutiwi kerek. Sebebi Budda ta’liymatinda atap o’tkeni siyaqli, “Haqiyqiy jen’is, hesh kim o’zin jen’iliske ushirag’an etilgen dep esaplamag’an jag’day dag’i jen’isdir”. Lev Tolstoy bolsa, “ G’a’zepte baslang’an zat a’dette, uyatda tawsiladi”. Zorliqshiliq-o’zin basqalar u’stinen u’stin qoyiwdin’ en’ joqari ha’m qorqinishli na’tiyjesi bolip tabiladi. Sol sebepli, barliq, o’zin oqimisli adam ha’m mag’liwmatli adam dep an’lag’an adamlar, zorliqshiliqtan o’zin tiyiwdi turmis nizamlig’ina aylantiradi. O’z agressiv jag’dayi ha’m kewilinde tasqin urg’an zorliqshiliq keyiplerin jen’ip o’tiw mu’mkin-be?! A’lbette, awa, jen’ip jasaw mu’mkin!
G’a’zep, qa’ha’r, qa’ha’r siyaqli psixologiyaliq jag’daylar a’yne konflikt jag’daylarinda ko’plegen payda boliwi ushin mu’mkinshilik u’lken boladi. Ta’repler du’gilisiwinin’ psixologiyaliq-psixik na’tiyjesi, o’zge ta’repke salistirg’anda birden qa’liplesken tuyg’i-sezim, o’zin qorg’aw, yamasa o’zge adamg’a basim ha’m taz’yiq o’tkeriw usili retinde g’a’zep, qa’ha’r, qa’ha’r konflikt jag’daylardin’ a’dettegi joldasi esaplanadi. Adrenalin insang’a onin’ a’tirap ortaliq menen bolg’an gu’reslerinde qoriqpasliq, batirliq, qatan’liq, qarsi tura aliw, hu’jim qiliw, o’zin qorg’aw ushin ko’mek bergen. Insan jirtqish haywandi o’ltirip atirg’an waqtinda adrenalin og’an ku’sh berip turg’an, jirtqish haywan o’ltirilgennen keyin, adrenalin zati o’z funkciyasin atqarip bolg’anlig’i sebepli ol organizmnen shid’ip ketken. Biraq biz g’azeplengen waqtimizda, qa’ha’rimiz shiqqanindag’i, ashiwimiz kelgenindegi organizmdegi ju’zege kelgen adrenalin zati o’z-o’zinen organizmnen shig’ip kete almaydi.
Adrenalin insan qa’liplesiwinde za’ru’r zatlardan biri bolip esaplanadi. Sebebi alg’ashqi ja’miyet da’wirlerinde ko`p mug’dardag’i artiqsha adrenalin adamg’a iri haywanlardi o’ltiriw, ta’biyat qarsiliqlarina qarsi ku’n ko`riw, basqa qa’wimlerdi jen’iw, tu’rli oljalardi qo`lg’a kiritiw, yag’niy qorshag’an ortaliqtin’ nihoyat da’rejede insan turmisina abay etiw sharayatinda za’ru’r zatlardan biri bolg’an.
G’a’zep protsesinde dene temperaturamiz ko’teriledi. Bizin’ dene qan basimi ondag’i qan mug’darina baylanisli boladi. G’a’zeplegen waqitta qan mug’dari ko’beyedi ha’m venalarimiz diywallarina onin’ ku’shli basimi ta`sir ete baslaydi. Tamirlar diywallari qan basimi menen gu’rese baslaydi. Qan basiminin’ ku’shli basimina qarsi olar turip beriwi lazim boladi. Biraq insan ba’rqulla g`a’zeplene berse, qan tamirlarina bolg’an qarsiliq ha’m basim da ku’sheyip baradi. Na’tiyjede, tamirlar diywallarin jemirile baslaydi.
Jas organizmde jemirilgen tamir diywallarin arnawli islep shig’ilatug’in xolesterin zati tiklew ushin qollaniladi. Tamir diywallarin qayta tiklew maqsetinde xolesterin zati ko`brek qollaniladi. Biraq jas o`tken sayin artiqsha xolesterin tamir diywallarinda toplana baslaydi. Organizmde zatlar almasiwi buziladi. Ol organizmnin’ may jiynawina, qan tamirlarinin’ awirlasip qaliwina, tamir diywallarinin’ bir tegis bolmaslig’ina alip keledi. Axir aqibetinde – tamir-ju’rek sistemasi keselliklerinin’ kelip shig’iwina sebep boladi. Qan tamiri xolesteringe tolip ketip, sol tiykarda qan basimi ku’sheyip ketse, ju’rek xurujlari ju’zega keliwi mu’mkin boladi. G`a’zep, ashiw, qa’ha’r siyaqli sezimler bolsa mine sonday holatlardin’ ku’sheyip ketiwi ushin tiykar bolip xizmet qiladi. G`azep ha’m ashiw asqazan jarasi, tez-tez bas awiriwlari, rak, ju’rek-qan tamir sistemasinin’ tu’rli keselliklerin keltirip shig’ariwi mu’mkinligin ilmiy isbatlang’an.