8- lekciya. Mashina hám apparatlardı jemiriliwi. Mexanik jemiriliw. Joba

1. Detal yasalgan material sifati. Ishqalanayotgan detal yuzalarining turli xil materiallardan yasalgani, materiallarning qattiqlik va ishqalanishga turg`unlik xususiyati detallar yeyilish darajasiga katta ta`sir ko`rsatadi. Bir juftlik bo`lib ishlayotgan ikkita detallning birini (tayyorlanishi bo`yicha murakkab va mas`uliyatli detalni) qattiqroq, yeyilishga turg`un materialdan, ikkinchisini esa - nisbatan yumshoqroq, kichik ishqalanish koeffitsientiga ega bo`lgan materialdan yasalishi tavsiya etiladi. Masalan, val-vtulka juftligida val qattiq po`lat materialdan, vtulka bo`lsa yumshoqroq po`lat, cho`yan va boshqa yumshomroq mariallardan tayyorlanadi.
2. Ishqalanish va qo`ndirish yuzalarining mexanik ishlov berish sifati. Detallarni mexanik ishlov berish sifatsiz o`tkazilgan bo`lsa, detal yuzasidagi mikro notekisliklar yeyilish jadalligini belgilaydi.
3. Moylash rejimi va sifati. Detallarning ishlashini uzaytirish uchun moylash materialini to`g`ri tanlab, ishqalanish yuzasiga to`g`ri aniq etkazish lozim. Shuningdek, moylash rejimining normal holatini tanlash kerak.
4. Detal harakat tezligi va detallarga tushadigan solishtirma bosim kattaligi. Yuqori aylanish chastotasi bilan ishlayotgan mashina detallari kam aylanish chastotasi bilan ishlayotgan detallarga nisbatan, boshqa teng sharoitlarda, tezroq yeyiladi. Solishtirma bosim qancha ko`p bo`lsa, ishqalanayotgan yuzalar shuncha tez yeyiladi. Buni quyidagicha tushuntirish mumkin: solishtirma bosim oshishi bilan moy detallar orasidan siqib chiqariladi, quruq ishqalanish kuchayadi.
5. Detal ishlaydigan muhit sharoiti, harorati va boshqalar. Changli sharoitlarda ishlayotgan jihozlarda chang zarrachalari detallar orasiga kirib, moylash materialining sifatini tushiradi, detallar orasida abraziv zarrachalar paydo qiladi, shuning uchun bunday detallar tez yeyiladi. Yeyilish tezligi yana atrof-muhitning harorati, namligi va xizmat ko`rsatayotgan ishchi-chilangarlarning malakasiga bog`liq.
Detalning yangisiga almashtirilishi yoki ta`mirlash kerakligi yeyilish hajmiga qarab aniqlanadi. Bu uchun detalning nominal, ruxsat etilgan va chegaraviy o`lchamlarini bilish kerak.
Nominal o`lcham - detal tayyorlash chizmasida ko`rsatiladi. Ruxsat etilgan o`lcham (yeyilish) - detalni ta`mirlamasdan mashinani ish qobiliyatini saqlagan holda ishlatish mumkin bo`lgan o`lchami. Chegaraviy o`lchamga ega bo`lgan detalni ta`mirlash kerak, yoki yangisiga almashtirish kerak bo`ladi, chunki bu o`lchamdagi detalni ishlatish mashinani avariya holatiga olib kelishi mumkin.
Misol qilib ba`zi detallarning yeyilish chegaralarini keltiramiz. Shpindel bo`yinchasinining yeyilish chegarasi 0,01 dan 0,05 mm gacha, tebranish podshipnigi valining bo`yinchasi uchun - 0,03-0,04 mm, shlitsa yeyilishi eni bo`yicha 0,01-0,15 mm bo`lishi kerak. Tishli uzatmalar tishining yeyilishi tishning birlamchi qalinligining (o`rta diametri bo`yicha) 10 % ni tashkil qilishi kerak (v = 2 m/s va zarbsiz yuklama ostida ishlaydigan uzatmalar uchun). Reversli yoki zarbli yuklama ostida ishlaydigan tishli uzatmalar uchun bu ko`rsatgich 5 % ni tashkil qilishi kerak.