№8 ma’NAVIY ma’rifiy soatlar rejasi

26-Mavzu: kulgu va uning me’yorlari
Tabassum qilib turgan chexraning xunugi bulmaydi.
1 aprelь - dunyoning bir kator mamlakatlarida Kulgu kuni, Xazil kuni, Aldash kuni sifatida nishonlanadi. SHu kuni yakin dustlar bir-birlari bilan xazillashadilar. Biror bir kalendarda kizil bilan belgilab kuyilmagan bayramni butun dunyoda nishonlash anьanaga aylangan.
Manbalarda ilk bor 1509 yilda frantsuz shoirlaridan biri “Poisson d’Avril” (Aprelь xazillari) xakida yozib koldirgan. Lekin ilk bor xazil kuni 1686 yilda utkazilgani aytiladi. Ammo uzbeklarning askiyasi bir necha ming yillarga, xatto ibtidoiy jamoa tuzumiga borib takalishi aytiladi. Askiya kadim-kadimdan ajdodlarimiz madaniyatining bir kismi sifatida kuriladi. Ayni damda askiya YuNESKO tomonidan Insoniyatning jaxon nomoddiy madaniy boyligi ruyxatiga kiritilgan.
Xozir Yevropada nishonlanayotgan birinchi aprelь kuni esa odamlarning bir-birlarini aldashdan boshlangan. Ayrim taxminlarga kura, baxor xavosining uzgarib turishi xam bu bayramga asos bulgan bulishi mumkin. Germaniyaga Xazil kuni Frantsiyadan kirib kelgani aytiladi.
Evropada Birinchi aprelь bayrami XVI asrda paydo bulgan. Bunga Frantsuz kiroli Karl I ning 1564 yilda yangi yilni 1 apreldan 1 yanvarga kuchirish tyG’risidagi farmoni sabab bulgan. Ammo odatga kura, odamlar 1 aprelda bir-birlarini yangi yil bilan tabriklayverishgan. Ammo bayram xakikiy bulmagani bois sovG’alarni xazil sifatida kabul kilishgan. Masalan, bum-bush kutilar sovG’a kilingan. Vakt utishi bilan xazil birinchi aprelь anьanasiga aylanib kolgan. Bu anьana xamon davom etmokda.
Yakinda topilgan Philogelos (kulgu ishkibozlari) deb nomlangan xujjatda kadimiy kulgu xakida tasavvur uYG’0tiladi. Gretsiyadan topilgan bu xujjat mualliflari Gierokl va Filagrius bulib, eramizning uchinchi yoki turtinchi asrlariga oid va unda 260ga yakin xazil yozilgan.
Kulgi xakida suz ketar ekan, bu borada odamlarning tutumlari turlicha bulib, kimdir unga berilib, mukkasidan ketsa, kimlardir kulguni butunlay koralab, uning xar kanday kurinishini adabsizlik faxmlayotganini kurasiz. Tabassum xam kulgining bir turi, yengil shakli xisoblanadi. Dinimizda kulgining ushbu turi kattik tarG’ib kilingan va xatto ibodat darajasiga kutarilgan. Rasulullox sollalloxu alayxi vasallam uzlarining bir xadislarida: «Birodaringning yuziga tabassum bilan bokishing xam sadakadir»,-deganlar. U zot bu borada xam barchaga urnak edilar.
Kulgu kungilni yozuvchi, ruxiy kuvvat baxsh etuvchi, kalblarni rom kiluvchi, kishining aklu zakovatini namoyon etuvchi vositadir. Keyingi paytda kuchada bular-bulmas gaplarni gapirishib, tushunsa-tushunmasa bir-birining elkasini turtib, kotib-kotib kulishayotgan yigitlarni kup kuryapmiz. Ularning nazdida “askiya” kilishda ularga yetadigani yukday. Aslida bobolarimiz askiya orkali uzining utkir zexnini, lugat boyligining kengligini, zukkoligini namoyish kilishgan. Inson fe’lidagi kamchiliklarni yumor orkali kursatishib, tarbiya berishgan. Vaxolanki, kulishning xam koidasi bor. Kup kulish kalbni uldiradi. Kulgi va kaygu egizak ekanligini unutmang. Inson kuvonch va kaygu orasida chaykaladi. Kalbingiz tubiga dikkat bilan karasangiz, kechagi kaygularingizni bugungi kulgilaringiz toshlari bosib turganini kurasiz. Kaygu kelganida esa kechagi kuvonchlar uchun yiglayotgan bulasiz. SHuning uchun kulishning me’yorini bilish darkor.