Shamol energiyasidan elektr energiyasini ishlab chiqarishning
zamonaviy usullari
Shamol generatorining kuchi generatorning parraklari bilan qoplangan
maydonga va yer sirtiga o'rnatilgan balandlikka bog'liq. Masalan, Daniyaning
Vestas kompaniyasi tomonidan ishlab chiqarilgan quvvati 3 MVt bo'lgan
turbinalarni o'rnatilish balandligi 115 metr, minoraning balandligi 70 metr va
parraklarini diametri 90 metrni tashkil qiladi.
Ishlayotgan shamol generatorlarining parametrlari.
8.1-jadval.
Shamol turbinasining quvvati va ularning o'lchamlari
Parametrlar
1 MVt
2 MVt
2,3 MVt
Minoraning balandligi
50 m – 60 m
80 m
80 m
Parraklarning uzunligi
26 m
37 m
40 m
Parrakning aylanish diametri
54 m
76 m
82,4 m
Minora ustidagi rotor og'irligi
25 t
52 t
52 t
Mashina xonasining umumiy og'irligi
40 t
82 t
82,5 t
Quruqlik va dengiz qirg'og'iga yaqin yerlarda havo oqimlari notinch
bo'lib, pastki qatlamlarga nisbatan yuqoridagi qatlamlarda shamolning tezligi
katta bo'ladi. Bu effekt 2 km balandlikda sezilarli darajada bo'ladi, ammo 100
metrdan pastda bu oqim tezligi keskin pasayadi. Shamol generatorni o'rnatishda
baland bo'lishi, generatorning parraklarining diametrini oshirishga imkon beradi
hamda yer sirtida bo'sh joy ham qoldiradi. Zamonaviy generatorlarning (2020-
yil) parametrlari allaqachon ushbu marraga yetishdi va ularning soni dunyoda
jadallik bilan o'sib bormoqda. Shamol generatori 3 m/s tezlikdagi shamol
oqimida aylanishni boshlab elektr energiyasini ishlab chiqaradi va shamol 25
m/s dan ortiq bo'lganda o'chadi. Maksimal elektr ishlab chiqarish quvvatiga 15
m/s shamol tezligida erishadi. Shamol generatorlaridan olinadigan quvvat
shamol tezligining uchinchi darajasiga mutanosib bo'lib: shamol tezligi ikki
barobar ko'payganda, masalan 5 m/s dan 10 m/s gacha shamol generatorlaridan
olinadigan quvvat sakkiz martaga ko'payadi.
2002-yil avgust oyida Enercon kompaniyasi 4,5 MVt quvvatga ega
bo'lgan E-112 shamol turbinasini yaratdi. 2004 yil dekabrgacha turbina dunyoda
eng katta bo'lib qoldi. 2004 yil dekabr oyida Germaniyaning REpower Systems
kompaniyasi o'zining 5,0 MVt quvvatga ega bo'lgan shamol turbinasini ishlab
chiqardi. Ushbu turbina rotorining parraklar bilan birgalikdagi diametri 126
metr, mashina xonasining og'irligi 200 tonna, minoraning balandligi 120 metrni
tashkil etdi. 2005-yil oxirida Enercon kompaniyasi o'zining shamol turbinasining
quvvatini 6,0 MVt ga oshirdi. Parraklarni aylanish diametri 114 metrni, minora
balandligi 124 metrni tashkil etdi. 2009-yilda 1,5-2,5 MVt quvvatga ega
turbinalar global shamol energetikasidan foydalanish sanoatining 82 % ini
tashkil etdi.
2014-yil yanvar oyida Daniyaning Vestas kompaniyasi 8 MVt quvvatga
ega V-164 rusumidagi turbinasini sinovdan o'tkazishni boshladi. Turbinalarni
yetkazib berish bo'yicha birinchi shartnoma 2014-yil oxirida imzolangan.
Bugungi kunda V-164 agregati dunyodagi eng kuchli shamol turbinasi
hisoblanadi. Hozirgi kunda shamol energiyasini elektr energiyasiga aylantirishda
yetakchi bo'lgan davlatlarda quvvati 10 MVt dan ortiq bo'lgan shamol
generatorlari ishlab chiqarilmoqda.
Dunyoda uchta parrakli va gorizontal aylanish o'qiga ega bo'lgan shamol
generatorlari eng ko'p tarqalgan bo'lib, ba‘zi joylarda ikkita parrakli shamol
generatorlari ham mavjud. Kichik tezlikdagi shamol oqimlari bo'lgan hududlar
uchun eng samarali shamol generatorlarini tuzulishi vertikal aylanish o'qi
asosida bo'lib, ya‘ni parraklar karusel shaklida aylanadi. Ko'proq ishlab
chiqaruvchilar bunday qurilmalarni ishlab chiqarishga o'tmoqdalar, chunki
barcha iste‘molchilar dengiz va okean qirg'oqlariga yaqin masofada yashaydilar.
Bu hududlarda kontinental shamollarning tezligi odatda 3 dan 12 m/s gacha
bo'ladi. Bunday hududlarda shamol generatorlarini vertikal holatida o'rnatish
samaradorligi ancha yuqori bo'ladi. Shuni ta‘kidlash kerakki, vertikal shamol
generatorlari yana bir nechta muhim afzalliklarga ega: ular deyarli hech qanday
texnik xizmat ko'rsatishni talab qilmaydi, ishlash muddati 20 yildan ortiq.
So'nggi yillarda ishlab chiqilgan tormoz bilan ishlaydigan shamol
generatorlarining tizimlari, hatto vaqti-vaqti bilan 60 m/s gacha bo'lgan shiddatli
shamolda ham generatorlarni barqaror ishlashini kafolatlaydi.
Daniya, Niderlandiya va Germaniya davlatlari shamol energiyasidan
foydalanib elektr energiyasini ishlab chiqarish uchun Shimoliy dengizda o'zaro
hamkorlikda sun‘iy orol qurishni rejalashtirmoqdalar. Loyihani Shimoliy
dengizning eng uzun qirg'og'i Dogger Bankda (Angliyaning sharqiy qirg'og'idan
100 kilometr uzoqlikda) amalga oshirish rejalashtirilgan, chunki bu hududda
quyidagi qulay omillar mavjud: dengiz sathining nisbatan pastligi va kuchli havo
oqimi. Olti kvadrat kilometrlik orolga minglab shamol generatorlarini hamda,
samalyotlar uchun uchish-qo'nish yo'lagi va kemalar uchun port joylashadi.
Ushbu orolni qurilishning asosiy yangiligi - bu eng arzon energiyani olish va
tranzit qilishdan iboratdir. Loyihaning asosiy maqsadi 30 GVtgacha arzon elektr
energiyasini ishlab chiqaradigan shamol elektr stansiyasini yaratishdir. Uzoq
muddatli rejada elektr energiyasi olishni 70-100 GVt gacha oshirishni nazarda
tutadi, bu Yevropada joylashgan Germaniya, Gollandiya va Daniya davlatlarida
yashovchi 80 millionga yaqin odamni energiya bilan ta‘minlaydi.
Dostları ilə paylaş: |