80 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasinin xəBƏRLƏRİ, YER elmləRİ, №1-2, 2016 A. T. Ağayev, A.İ.İsmayılov, T.İ. Süleymanov, 2016
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
A.T.Ağayev, A.İ.İsmayılov, T.İ.Süleymanov XƏBƏRLƏR YER ELMLƏRİ ■ ИЗВЕСТИЯ НАУКИ О ЗЕМЛЕ ■ PROCEEDINGS THE SCIENCES OF EARTH 80 AZƏRBAYCAN MİLLİ ELMLƏR AKADEMİYASININ XƏBƏRLƏRİ, YER ELMLƏRİ, №1-2, 2016 © A.T.Ağayev, A.İ.İsmayılov, T.İ.Süleymanov, 2016 MƏSAFƏDƏN ZONDLAMA MƏLUMATLARI VƏ COĞRAFİ İNFORMASİYA TEXNOLOGİYALARI ƏSASINDA DAŞQIN ƏRAZİSİNİN 3D (TIN) MODELLƏŞDİRİLMƏSİ A.T.Ağayev 1 , A.İ.İsmayılov 2 , T.İ.Süleymanov 3 1 –Milli Aviasiya Akademiyası, 1045, Bakı, Mərdəkan pr.30, amil_agayev@mail.ru 2 – AMEA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu, 1073, Bakı, M. Rahim küç., 5, amin_ismayilov@mail.ru 3 – Azərbaycan Milli Aerokosmik Agentliyi, 1115, Bakı, S. Axundov küç., 1, sul.tofik@yahoo.com Məqalədə 2010-cu ildə Kür çayında baş vermiş daşqın hadisəsi zamanı bəndlərin dağılma səbəbləri araş- dırılmış və tədqiqat ərazisi olan Sabirabad rayonunun Mürsəlli kəndi nümunəsində TIN modeli qurulmuşdur. Hündürlük göstəriciləri əsasında seçilmiş profillər üzrə fərqlərin hesablanması metodikası işlənilmiş və daş- qın sularının çayın sağ sahili boyunca bəzi yerlərdə qoruyucu bəndi yararaq relyefin nisbətən aşağı hissələrinə yayılma prosesi tədqiq edilmişdir. Tədqiqat zamanı Landsat 5 TM multispektral təsvirlərdən və ərazinin x, y, z koordinatlarından istifadə edilmişdir. Giriş. Müasir dövrümüzdə məsafədən zond- lama (MZ) məlumatları ilə CİS texnologiyalarının inteqrasiyası əsasında dünya praktikasında TIN mo- dellərinin qurulması və analizi sahəsində bir sıra tədqiqatlar aparılmış, müxtəlif yanaşmalarla hidro- loji cəhətdən təhlükəli vəziyyətin inkişafina təsir edən təbii və antropogen faktorların təhlilinə geniş yer verilmişdir (Marc and Rodrigo, 2011; Suriya et al., 2009; Suriya et al., 2011). Həmin tədqiqatlarda əsasən müxtəlif zamanlı peyk məlumatlarından, çöl ölçmə göstəricilərindən, arxiv materiallarından isti- fadə edilmişdir ki, bu da daşqın hadisələrinin dina- mikasının qiymətləndirilməsinə və daşqın riskli əra- zilərin müəyyənləşdirilməsinə imkan vermişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, çay daşqını hüdudla- rının müəyyən edilməsi ilə yanaşı, suqoruyucu bəndlərin dağılmasının səbəblərinin araşdırılması da aktual məsələlərdən hesab olunur. Belə ki, daşqın- lardan mühafizə olunmaq üçün çayboyu salınmış suqoruyucu bəndlər bu və ya digər səbəblərdən tə- sirlərə məruz qalır. Yerli tədqiqatçılar tərəfindən bəzi araşdırmalar aparılmış və əhalinin gözlənilən daşqın və subasma təhlükəsindən müdafiə olunması üçün yerlərdə torpaq və digər əsaslı suqoruyucu bəndlərə onların münasibətinin birmənalı olmadığı təsdiqlənmişdir. Əhalinin bu ərazilərdə intensiv və pərakəndə şəkildə məskunlaşması nəticəsində bənd- lərin çox hissəsi yaşayış məntəqələrinin içərisində qalmış, çayla torpaq bəndlər arasındakı istifadə üçün qadağan olunmuş ərazilərdən istifadə edilməsi bəndlərin daşqınqoruyucu imkanını azaltmış, ona xidmət işi çətinləşmış və bəzi kəndlərin ərazilərində bəndlər dağıdılaraq yeni suvarma arxları çəkilmiş- dir. Hal-hazırda isə ayrı-ayrı ərazilərdə bəndlərdən avtomobil yolu kimi istifadə edilir. Belə münasibət bəndlərin davamlılığını zəiflədir və hər an daşqın- olma ehtimalını artırır (Məhərrəmova, 2008). Çay daşqınlarının gözlənilə bilən fəsadlarının qiymətləndirilməsi, suqoruyucu bəndlərin sağ və sol sahilboyu fərqlərinin daha dolğun və dəqiq müəy- yən olunması üçün müasir Coğrafi İnformasiya Sis- temləri imkanlarından istifadə olunması zəruridir. Tədqiqatın məqsədinə uyğun olaraq Triangulated Irregular Network (TIN) modelinin imkanlarından istifadə edilmişdir. TIN modeli x, y, z koordinatları olan və nizamsız məsafədə yerləşən nöqtələrin əsa- sında səthin təqdimatıdır ki, bu da daşqın sularının ərazidə yayılmasını modelləşdirmək baxımından çox əhəmiyyətlidir. Üst-üstə düşməməklə əlaqəli üçbucaqlar, məlumatların nöqtələri təpə nöqtələri olan bütün göstəricilər arasında çəkilir. TIN pay- lanmış hidroloji model üçün su hövzəsinin topoqra- fiyası çərçivəsində axın şəbəkəsini və hövzə sərhə- dini dəqiqliklə təsvir etməyə imkan verir (Enrique et al., 2004) MƏSAFƏDƏN ZONDLAMA MƏLUMATLARI VƏ COĞRAFİ İNFORMASİYA............. XƏBƏRLƏR YER ELMLƏRİ ■ ИЗВЕСТИЯ НАУКИ О ЗЕМЛЕ ■ PROCEEDINGS THE SCIENCES OF EARTH Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|