9-mavzu: Chidamlilik va uni rivojlantirish metodikasi Chidamlilik, deb h
Yüklə 456,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Katta dam olish intervali subkritik va kritik tezlik lardagi mashqlarni
bajarishda fiziologik funksiyani nisbatan normallashishi uchun yetarli bo‘lib, har bir urinish yoki navbatda gisi birinchi urinishdagi holatga yaqin bo‘lgan fonda boshlanadi. Bu boshlanishida energiya almashinuvining fosfo-kreotin mexa nizmi qatorida tursa, so‘ng bir-ikki minut o‘tib, glikoliz maksimalga ko‘tariladi va uch-to‘rt minutdan keyin nafas jarayoni o‘zining keng ko‘lamli faoliyatini boshlaydi. Uzoq davom etmaydigan ish bajarilsa, ular lozim bo‘lgan darajadagi holatga kelishga ulgurmay, ish asosan ana aerob sharoitda bajariladi. Agarda dam olish intervali ozaytirilsa nafas jarayoni qisqa vaqt ichida bir ozga pasayadi, birdaniga ishning davomi kislorod yetkazishning mexanizmi (qon aylanish, tashqi nafas va boshqalar) hisobiga bajariladi. Bundan xulosa shuki, subkritik, kritik tezlikdagi intervalli mashq bajarishda dam olishning intervalini ozaytirish nagruzkani nisbatan aerob qiladi. Teskarisi esa yuqori kritik tezlikda harakatlanish va dam olish intervali kislorodga muhtojlikni yo‘qotishga yetarli bo‘lmasa, kislorod yetishmovchiligi takrorlashdan – takrorlashga qo‘shila boshlaydi. Shuning uchun bu sharoitda dam olish intervalini qisqartirish anaerob jarayonlar hissasini ortiradi nagruz kani nisbatan anaerobrok qiladi. 4. D a m o l i sh n i n g x a r a k t ye r i (aktiv va passiv).Urinishlar oralig‘idagi pauzalarini asosiy bo‘lmagan, boshqa, qo‘shimcha mayda faoliyat turlari (engil- trussoy yugurish, turli o‘yinlar, kitob o‘qish, uxlash va h.k.lar) bilan to‘ldirish- asosiy ish turi va qo‘shimcha qilingan mashqlarning intensivligiga qarab, organizmga turlicha ta’sir ko‘rsatadi. Kritikka yaqin tezliklar bilan ishlashda ham past intensivlikdagi qo‘shimcha ish, nafas jarayonlarini nisbatan yuqori darajada ushlashga imkoniyat beradi va shunga ko‘ra tinch holatdan ish holatiga, ish holatidan tinch holatga o‘tishdagi keskin o‘zgarishlarning oldi olinadi. O‘zgaruvchan metodning asosiy xarakterli tomonlaridan biri ham asosan shundan iboratdir. 5. M a sh q n i t a k r o r l a sh l a r (qaytarishlar) soni organizmga nagruzka ta’sir ko‘lamining yig‘indisi bilan namoyon bo‘ladi. Aerob ish sharoitida takrorlashlar sonini oshirish yurak-tomir va nafas tizimi organlarini uzoq vaqt davomida yuqori darajada faoliyat ko‘rsatishga majbur qiladi. Anaerob sharoitda esa qaytarishlar sonini oshirish ertami-kechmi kislorodsiz mexanizmlarning tugatilishiga olib keladi. Unda ish bajarish butunlay to‘xtaydi yoki uning intensivligi keskin pasayadi. Chidamlilik namoyon qilishda nafasning ahamiyati muhimli gini guvohi bo‘ldik. Shunga ko‘ra, osoyishta bajari ladigan, maromi o‘zgarmaydigan ishlar davomida, asosan, burun orqali chuqur nafas olish bilan mashq, ish bajarish to‘g‘riligi amaliyotda isbotlangan. Ma’lumki nafas olish ko‘krak, qorin pressi va aralash muskullar – diafragma aralashuvi orqali sodir bo‘ladi. Kuchli zo‘riqish bilan bajariladigan faoliyatni maksimal darajada o‘pka ventilyatsiyasini yo‘lga qo‘yish (D.P.Markov, N.G.Ozolin) 5 orqali og‘izda chuqur nafas olish tavsiya qilinadi. Asosiy e’tibor nafas chiqarishga qaratilishi, chunki o‘pkadagi kislorodi kam bo‘lgan havo, yangi havo bilan aralashib ketmasligi uchun keskin va chuqur nafas chiqarish tavsiya qilinadi. Hozirgi zamon metodikasi yuqori malakali sportchilarda chidamlilikni tarbiyalashni qator mashg‘ulotlar orqali emas, trenirovka mashg‘ulotlarining yillik sikli davomida juda katta hajmda ish bajarishni tavsiya qilmoqda. Masalan, mashhur fransuz stayyori Allen Bimon o‘zining sport natijalarini yuqori pallasida jami 85 ming km yurgan. Uni baholash maqsadida yer shari aylanasi-ekvatori 40 ming km ligini ekanligini e’tiborga olsak, Magellanning birinchi marta uni ayla nib o‘tishi uchun 3 yil sarflaganligini ko‘z oldimizga keltiri shimiz lozim. “Sport yurushi” bilan shug‘ullanuvchilar bitta trenii rovka mashg‘ulotida 100 km.gacha masofani o‘tadilar. Chidamlilikni tarbiyalashda faqat masofa uzunligini hisobga olish noto‘g‘ri natijaga olib kelishini unutmasligimiz lozim. Chunki jismoniy tayyorgarligi yuqori bo‘lgan sportchi uchun 800 m ga yugurishga 1.45.0 dan tez vaqt sarflasa, bu 5 Д.П.Марков, Н.Г.Озолин Енгил атлетика дарслик “Ўқитувчи” нашриёти. Тошкент – 1971 й. 658-бет yuguruvchiga qayd qilingan masofa sprint masofasi bo‘lib xizmat qiladi. Yangi o‘rganuvchi uchun esa 3-3,5 min li muddat uzoq masofa rolini o‘ynashi mumkin. Mehnat, jismoniy tarbiya amaliyoti (mashg‘ulotlar, darslar)da chidamlilikni – imkoni boricha uzoq vaqt davomida, ma’lum intensivlikdagi ishni,harakat faoliyatini bajarish qobiliyati yoki jismoniy, kasbiy ish faoliyatini charchash, tolish paydo bo‘lgun gacha bajarishi, boshqachasiga organizmni charchoqqa qarshi tura olish qobiliyati deb ham ta’riflanadi. Kasbiy faoliyat yoki jismoniy mashqlar bajarishda ish qobiliyatini uzoq vaqt ushlab tura olish quyidagi faktorlarga bog‘liq: a) kasbga oid harakat malakasi yoki jismoniy mashqlar “texnikasi”ning yuqori darajadaligi; b) kasb egasining organizmidagi nerv xujayralarini uzoq vaqt davomida ushlay olish qobiliyati; v) qon aylanish va nafas tizimi a’zolari ish qobiliyatining yuqori darajadaligi; g) almashinuv jarayonlarining tejamkorligi; d) organizmning quvvati zahirasi resurslarining kattaligi; ye) organizmning fiziologik xizmatining batartibligi; j) charchoqning sub’ektiv hissiyotlariga iroda orqali qarshi kurashish qobiliyatining me’yoridaligi. Hayotda kasb-hunarga oid yoki sport musobaqalari davomida sof chidamlilikni o‘zida namoyon qilish amalda aytarli uchramadi. Ko‘pincha ular boshqa sifatlar bilan qo‘shilib qo‘llaniladi. Bu chidamlilikning o‘zini ajratib rivojlantirish yoki tarbiyalash shart emas, degan xulosaga olib kelmasligi lozim. Inson organizmida chidamlilik harakat sifati tarzida mashqni yoki muskul ishini uzoq muddat davomida bajara olishi yoki tolishga qarshi tura olishi tarzida namoyon bo‘lishini bilib oldingiz. Yüklə 456,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|