9-mavzu: Chidamlilik va uni rivojlantirish metodikasi Chidamlilik, deb h
Yüklə 456,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Yuqorida qayd qilingan komponentlarning ta’siri siklik mashqlar misolida
quyidagicha bo‘ladi: 1. M a sh q n i a b s o l yu t i n t ye n s i v l i g i faoliyatni energiya bilan ta’minlash xarakteriga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi. Harakatlanish tezligining pastligida energiya sarflan maydi. Sportchi organizmining kislorodga talabini ko‘lami uni aerob imkoniyatlaridan oz. Bunda kislorodga bo‘lgan joriy talab, ishni boshlanishida nafas jarayoni yetarli darajada yo‘lga qo‘yilib ulgurmagan paytida kislo rodga muhtojlikni katta emasligini hisobga olmasak, sarflanayotganining o‘rnini qoplamaydi va ish xaqiqiy turg‘un holatdagi sharoitda bajariladi. Bunday tezlik subkritik tezlik deb nomlanadi. Subkritik tezlik zonasida kislorodga muhtojlik, taxminan, harakatlanish tezligiga to‘g‘ri proporsiyada bo‘ladi. Agarda sportchi tezroq harakatlanayotgan bo‘lsa kritik tezlikka erishadi, bunda kislorodga muhtojlik uning aerob imkoniyatlariga teng. Bu holda ishning bajarilishi bilan kislorod sarflanishining ko‘lami maksimal darajada deb hisoblanadi. Kritik tezlik qanchalar yuqori bo‘lsa sportchining nafas imkoniyati shuncha yuqori bo‘ladi. Tezligi kritik hisoblangan tezlikdan yuqoriligi uchun yuqori kritik tezlik deb nomlanadi. Yuqori kritik tezlik zonasida energetika mexanizmining samaradorligini ozligidan kislorodga muhtojlik tezlashadi, harakat tezligiga nisbatan kislorodga muhtojligi ortadi. Taxminan kislorodga muhtojlik tezlikning kubiga nisbatan proporsional oshadi (Xill A.B.). Masalan, yugurish tezligini 6 dan 9 m. sek.ga oshirilsa (ya’ni 1.5 marta) kislorodga muhtojlik esa taxminan 3,3-3,4 martaga ortadi. Bu degani, tezlik bir ozgina oshirilsa, kislorodga muhtojlik ahamiyatli darajada ko‘payadi. Bu o‘z navbatida anaerob mexanizmlar rolini muvofiq holatda ko‘taradi. 2. M a sh q n i d a v o m i y (uzoq yoki qisqa vaqt davomida bajarish) l i g i masofa bo‘laklarining uzunligi va masofa bo‘ylab harakatlanish tezligi bilan aniqlanadi. Davomi yligini o‘zgartirish ikki xil ahamiyat kasb etadi. Birinchidan, faoliyatni bajarish uchun energiya qaysi manba hisobidan bo‘lishligiga qarab ishning davomiyligi belgilanadi. Agarda ishning davomiyligi 3-5 min ga yetmasa, nafas jarayoni kerak bo‘lgan darajada kuchayib ulgurmaydi, energiya bilan ta’minlashni anaerob reaksiya o‘z bo‘yniga oladi. Bu shunday yuz beradi. Organizmning holati nisbatan tinch, ishni bajarish uchun qo‘zg‘alish jarayoni aytarli kuchaymagan holda bo‘lsa yoki ishgacha boshqa faoliyat bajarilgan bo‘lib, nafas jarayoni yetarli darajada yuqori holatga ko‘tarilgan bo‘lsa, kislorodga muhtojlik sodir bo‘lishi uchun vaqt cho‘zilishi mumkin. Mashqni davom ettirilishi me’yori qancha qisqartirilsa nafas jarayoni ning roli shuncha pasayadi va avvaliga glikolitik boshqaruv, so‘ng kreotin fosfokinez reaksiyalarining roli kuchayadi. Shuning uchun glikolitik mexanizmlarini takomil lashtirish maqsadida asosan 20 sek dan 2 min gacha, fosfo-kreotin mexanizm larini takomillashtirishda esa 3 sek. dan 8 sek bo‘lgan jismoniy yuklamalardan foydalaniladi. Ikkinchidan, faoliyat yuqori kritik tezlikda bo‘lib, ishning bajarilishi davomida kislorodga muhtojlikning ko‘lami aniq lansa, subkritik tezlik o‘z navbatida kislorodni yetkazib beruvchi, uni sarflovchi faoliyatlar tizimini uzoqroq kuch sarflab, zo‘riqishda ishlashini talab qiladi. Organizm uchun esa bu tizimlarni uzoq vaqt davomida mukammal ishlashini ta’minlash ancha og‘ir kechadi. 3. Dam olish i n t ye r v a l i n i n g k a t t a – k i ch i k l i g i organizmning nagruzkaga javob reaksiyalari ko‘lami va uni xarakterli xususiyatlarini aniqlashda muhim rol o‘ynaydi. Takrorlashlarni organizmga bo‘ladigan ta’sir reaksiyasi har bir nagruzkadan so‘ng, bir tomondan, oldin bajarilgan ishga va boshqa tomondan esa urinishlar orasidagi dam olishning davomiy liligiga – uning katta-kichikliligiga bog‘liq. Yüklə 456,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|