9-mavzu: Chidamlilik va uni rivojlantirish metodikasi Chidamlilik, deb h
Yüklə 456,86 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Tanlab olingan (ixtisoslik) sport turi yoki aniq mehnat turi (kasb-hunar)
faoliyati uchun talab qilinadigan chidamlilikni maxsus chidamlilik, boshqa hayotiy sharoitdagi faoliyat uchun lozim bo‘lgan chidamlilikni umumiy chidamlilik deyiladi. Amaliyotda bokschining maxsus chidamliligi, futbolchining umumiy chidamliligi degan iboralar dan foydalaniladi. Yugurish, suzish, chang‘ida yurish, qayiqda suzishdek sport turlarida deyarli barcha muskullar harakat faoliyatida ishtirok etadi. Shuning uchun charchoq ayrim muskullar guruhida hamda organizmning barcha muskullarida bo‘lishi chidamlilikni maxsus va umumiyligini keltirib chiqaradi va shakl jihatdan bir xil bo‘lgan mashqlarni turli intensivlikda bajarish imkonini yaratadi. Bunda chidamlilik ham turlicha namoyon bo‘ladi. Shuning uchun jismoniy mashqlarni bajarishda organizmning charchoqqa nisbatan talabi turlicha bo‘ladi. Chidamlilik talab qilinadigan mashqlarni bajarishda insonning funksional imkoniyatlari, bir tomondan, lozim bo‘lgan harakat malakalari va texnikani egallanganligi darajasiga bog‘liq bo‘lsa, boshqa tomondan, organizmning aerob va anaerob (kislorodli, kislorodsiz) imkoniyatlariga bog‘liq. Nafas imoniyatlarining xususiyligi nisbatan yuqori emas, ular harakatni tashqi formasiga ham aytarli bog‘liq bo‘lmaydi. Shuning uchun yugurish mashqi yordamida o‘zini aerob imkoniyatlarining darajasini oshirgan shug‘ullanuvchi boshqa harakatlarni, masalan, eshkak eshish, yurish, velosipedda yurish mashqlarni bajarishda ham o‘zining chidamliligidan ijobiy foydalana olishi mumkin. Misol, yurish va yugurishdagi harakatlarning koordi natsiyaviy tuzilishi va tezlik kuch xarakteristikasi ko‘p hollarda turlicha. Trenirovka qilish orqali yugurishda erishilgan tezlikni yaxshilanganligi yurushni maksimal tezligiga ijobiy yoki salbiy ta’sir ko‘rsata olmaydi. Ya’ni “ko‘chish” yo‘q. Yugurish tezligi yurish tezligini o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Lekin, uzun masofadagi shug‘ullanganlik bir vaqtning o‘zida yurish bilan yugurishda biri-biriga «ko‘chishi» mumkinligi ilmiy-amaliy isbotlangan (V.M.Zatsiorskiy va boshqalar). Demak, harakat koordinatsiyasiga ko‘ra bir-biriga yaqin harakatlarni bajarishda sportchi organizmining vegetativ sistemasining funksional imkoniyatini e’tiborga olsak, umumlashtirilgan holat, shartli aytilganda “vegetativ” shug‘ul langanlik chidamliligining “ko‘chishi” (o‘tish)ga qulay imkoniyat ochiladi. Lekin, har bir holatda ham ko‘chish ro‘y bermasligi, organizmning quvvati imkoniyatlariga, harakatlarning barcha sifat xususiyatlariga talab qo‘ymay, harakat malakalarini o‘zaro muvofiqlashuvini xarakteri bilan bog‘liq bo‘ladi. Umumiy va maxsus chidamlilikning belgilangan vazifa larini hal qilish og‘ir, chunki, bu vazifalar ko‘ngilga tegadigan darajadagi bir xil va eng katta hajmdagi og‘ir ishni bajarishni taqazo qiladi. Charchash toliqishga aylana boshlanganda ham o‘sha mashqni to‘xtatmaslik talab qilinadi. Bu ruhiy tayyorgarlikning namoyon bo‘lishi uchun yuqori darajada katta talabni qo‘yadi. Chidamlilikni rivojlantirish mehnatsevarlikni, katta nagruzkalardagi xorg‘inlik hissiga bardosh berishni tarbiya lash bilan olib boriladi. Shug‘ullanuvchilar mashg‘ulotda ozmi-ko‘pmi charchoqni his qilsalargina, ularda chidamlilik ortib boradi. Bu esa tashqi tomondan chidamlilikning kuchayishida ko‘zga tashlanadi. Moslashuv o‘zgarishlarning miqdori va qay maqsadga qaratil ganligi, trenirovka nagruzkalari natijasida organizmdagi javob reaksiyasi xarakteri darajasi bilan belgilanadi. Chidamlilikni tarbiyalashda yuklamaning mezoni va kompo nentlari muhim ahamiyat kasb etadi. Mashg‘ulotlar davo mida charchash sportchini bir oz bo‘lsa- da uni his qilishi orqali rivojlanishiga e’tibor bersak, yuklamadan so‘ng tiklanish juda oz vaqt ichida sodir bo‘lsa, chidamlilikning rivojlantirish yuklamasi me’yoridan pastligi ma’lum bo‘ladi. Ish hajmi katta bo‘lib, charchoq his qilish bilan bajarilsa organizm yuklamaga moslasha boshlaydi va qator mashg‘ulotlardan so‘ng chidamlilikni ortib borayotganligi ko‘zga tashlanadi. Moslashuv organizmdagi o‘zgarishlar darajasi, yuklamaga javob reaksiyasi xarakteri, uning ko‘lami, yo‘nalishi orqali sodir bo‘ladi. Turli xil tipdagi nagruzkada charchoq bir xil bo‘lmaydi. Siklik mashqlarni bajarishda chidamlilik uchun yuklama ning to‘la tavsifi quyidagi besh komponentda namoyon bo‘ladi: 1) mashqning absolyut intensivligi (harakatlanishni sof intensivligi); 2) mashqning davomiyligi (uzunligi); 3) dam olish intervalining katta kichikligi; 4) dam olishning xarakteri (aktiv yoki passiv); 5) mashqni takrorlashlar (qaytarishlar) soni; Bu komponentlarni bir-biri bilan o‘zaro uzviy bog‘lab olib borish orqali berilgan jismoniy yuklama organizmning faqat javob reaksiyasi ko‘lamigagina emas, hatto uning sifati xususi yatini ham turlicha bo‘lishiga olib kelishi amaliyotda isbotlangan. Yüklə 456,86 Kb. Dostları ilə paylaş:
|