A. A. Gulovа ijtimoiy ishdа bolalar huquqlarini himoya qilish oʼquv qoʼllаnmа buxoro-2022

Muhokama uchun savollar:

1. 
   1924 yilda Millatlar Ligasi tomonidan qabul qilingan Bola huquqlari to’g’risidagi Jeneva deklaratsiyasi mohiyati nimadan iborat?
   
2. 
   Bolalarning omon qolishi, himoyasi va rivojlanishi to’g’risidagi Jahon deklaratsiyasining ahamiyati.
   
3. 
   BMT ixtisoslashgan tashkilotlari hujjatlarining о‘ziga xos xususiyatlarini tushuntirib bering.
   

5-mavzu. Bola huquqlari to’g’risidagi xalqaro Konvensiya.
Reja:

1. 
   1989 yil Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiya.
   
2. 
   Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyani qabul qilishning shart-sharoitlari, o‘ziga xos xusutsiyatlari va poydevor prinsiplari
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining “Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiyaga qo’shilish to’g’risida” 1992 yil 9 dekabrdagi 757-XP-sonli qarori.
   
4. 
   Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya normalarining umumiy tavsifi
   

Tayanch so’z va iboralar:


Bola huquqlari to‘g‘risidagi Konvensiya, O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining “Bola huquqlari to’g’risidagi Konvensiyaga qo’shilish to’g’risida” 1992 yil 9 dekabrdagi 757-xp-sonli qarori, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Nizomi.


Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiyani qabul qilishning shart-sharoitlari, o‘ziga xos xusutsiyatlari va poydevor prinsiplari
BMT Bosh Assambleyasi tornonidan 1989-yil 20-noyabrda qabul qilingan Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya bola huquqlarini himoya qilish tarixida alohida o‘rin egallaydi. Konvensiya tez orada, 20 ta davlat tomonidan ratifikatsiya qilindi va 1990-yilda kuchga kirdi.
Konvensiyani tayyorlash jarayoni oddiy kechmaganligini inobatga olish lozim. Bolaga har qanday odamlarga tegishli huquqlarni taqdim etishga ishonmaydiganlarning jiddiy qarshiliklariga uchradi. Ayniqsa, bolaning o‘z fikrini bayon qilish, yig‘ilishlarda erkin ishtirok etish, vijdon erkinligi, ijtimoiy ta’minotdan foydalanish huquqlarini e’tirof etishning zarurligiga shubhalanuvchilar bo‘ldi. Keskin munozaralar natijasida bola huquqlari odamlarga tegishli huquqlar kompleksi bilan ta’minlanishi to‘g‘risida g‘oyani e’tirof etuvchilar har qalay ustun keldilar.
YUNISEF ma’lumotlarida alohida ta’kidlanganidek, bu huquqlarning barchasi Konvensiya matni bo‘yicha uch asosiy maqsadni nazarda tutadi:

• 
  birinchidan, bola huquqlari barcha boshqa shartnomalarga binoan umuman insonlarga berilgan huquqlardan iborat ekanini yana bir-marta ta’kidlash;
  
• 
  ikkinchidan, insonning ba’zi asosiy huquqlarini mustahkamlab, bolalarning o‘ziga xos manfaatlarini alohida e’tiborga olish;
  

• uchinchidan, bolalar uchun ayniqsa muhim bo‘lgan sohalarga oid
me’yorlar belgilash.
Ta’kidlash lozimki, bolalarning keng huquqlarini tan olinishini, o‘z huquqlaridan foydalanish va ularni himoyalashda mustaqil bo‘lishini ba’zilar Konvensiya, xuddi bolalarni o‘z oilalaridan “ozod” qilayotgandek tushundilar. Bunday tushuncha Konvesiyaning mazmuniga batamom zid bo‘lib, uning harakteri va maqsadini noto‘g‘ri talqin qilardi. Haqiqatda esa, Konvensiyaning maqsadi bolalarni o‘z ota-onalaridan va oilalaridan uzoqlashtirish va yakkalab qo‘yish emas, aksincha, bolalarni o‘z oilasida yashashi, ota-onasidan ajratilmasligi, oila tizginlarini susaytirish emas, balki kuchaytirishga qaratilgan edi. Ishtirokchi davlatlarga, turli sabablarga ko‘ra buzilgan oilalarni tiklash vazifasi yuklatilgani ham buning isbotidir.
Konvensiyaning chin mohiyati va ruhi oilani tibbiy orombaxsh muhit ekanligini va bola uni sevgan ota-onasi bag‘rida mustaqil rivojlanishi, shakllanishi zararligini e’tirof etishga qaratilgandi.
Konvensiyada uch jiddiy yangilik mavjud. Birinchidan, u bolalar uchun “ishtirok etish huquqi” tushunchasini amaliyotga kiritdi va bolalar o‘z huquqlaridan xabardor bo‘lishining ahamiyatini tan oldi.Ikkinchidan, ilgari xalqaro hujjatlarda hech eslatilmagan ba’zi masalalarni o‘rtaga tashladi: shafqatsizlik va ekspluatatsiyadan jabr ko‘rgan bolalar o‘z ahvolini tiklashga haqli ekani va hukumatlar bolalarning salomatligiga putur yetkazadigan odatlarga barham berish uchun qadam tashlashga majburligini ta’kidladi.
Uchinchidan, u ilgari yuridik majburiyat tug‘dirmaydigan matnlardagina uchraydigan prinsiplar va me’yorlarga, xususan farzandlikka olish va voyaga yetmaganlarga nisbatan odil sudlovni amalga oshirish bilan bog‘liq masalalarga e’tiborni qaratdi.
Konvensiya, shuningdek, ikki muhim konsepsiyani amaliyotga kiritdi:
Birinchi konsepsiya - “bola manfaatlarini yaxshiroq ta’minlash” (3-modda) bolalarga nisbatan barcha munosabatlar uchun majburiy omil deb sanaldi;
Ikkinchi konsepsiya - ota-ona yoxud bola uchun mas’ul bo‘lgan barcha shaxslar o‘z huquqlarini amalga oshirib, bolaga nisbatan boshqaruv va rahbarlik qilish chog‘ida uning rivojlanib borayotgan qobiliyatlariga mos ish tutishlari darkor.
Konvensiyaga ko‘ra, bolaga nisbatan barcha harakatlar “bolaning manfaatlarini imkon boricha ta’minlash” (3-modda) mezoniga asoslanishi lozim. Bu mezon ota-onalarning o‘z bolalariga munosabatlarida ham inobatga olinmog‘i shart. Ular (ota-ona va ularning o‘rnini bosuvchilar) o‘z huquqlarini bolaning rivojlanayotgan qobiliyatlariga, ya’ni uning manfaatlariga moslab amalga oshirishlari kerak.
Konvensiyaning asosiy prinsiplari tegishli qonun majmualarida - oila, fuqarolik, mehnat kodekslarida va boshqa me’yoriy-huquqiy hujjatlarda o‘z liodasmi topgan. Bu asosiy prmsiplar quyidagilardan iborat:
• Yashash bolaning ajralmas huquqi ekani prinsipi;

• 
  Bola manfaatlarining yanada yaxshiroq ta’minlanishi prinsipi;
  
• 
  Bolani kamsitishga yo‘l qo‘ymaslik prinsipi;
  
• 
  Bolaning o‘z fikrini erkin ifodalashi va tinch yig‘ilish erkinligiga bo‘lgan huquqi prinsipi.
  

“Bolaga tegishli barcha huquq va erkinliklarning negizini tashkil etuvchi to‘rtala prinsip, uning teng huquqli shaxs sifatidagi huquqiy maqomini yuksaltirish
nuqtai nazandan qadrlanadigan mazkur prinsiplar Konvensiyaning poydevor prinsiplari hisoblanadi va uning normalari bu prinsiplar asosida qurilgan.

2.