A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

 

Muammoli vaziyat: a)
; 
 
va 
 
pentapeptidlaridagi 
va 
oxirgi aminokislotalarni Senger, dansil, gidrazinoliz va 
oksazolon usullari yordamida aniqlang. 

 b)
Aminokislota analizatorini qanday tuzilganligini chizmada 
ko’rsating. 

c)
Ma’ruza matnidan kelib chiqib quyidagi jadvalni to’ldiring. 
 
№ Ferment yoki 
Reagent 
Uziladigan 
bog’lar 
Uzilmaydigan 
bog’lar 
Jarayon
sharoiti 

---

56 
1. Tripsin 
...-
-... 
...-
-...
...-
 
...-
 
7.0-9.0 
- -
- - - - - - 
- - - - - 
- - - - - - - - - - - 

g)
eykozapeptidni parchalash uchun qaysi bir fermentli va
kimyoviy usullarni qo’llagan bo’lar edingiz?
 
d)
 Edman usuli bo’yicha aminokislota ketma-ketligini aniqlashda bir 
aminokislotani parchalanish jarayonini mexanizmini keltiring. Bunda 
peptid, 2-anilino-5-tiazolinon, 
-aminokislota va 3-fenil-2-
tiogidantoinlarning hosil bo’lishi albatta hisobga olinsin. 

f)
 dekapeptidni kimyoviy, fermentli va mass-spetrometrik usullarda 
sekin-asta parchalab aminokislota ketma-ketligi qanday aniqlanishini 
tushuntirib bering. 
Oqsil va peptidlarning aminoksilota tarkibini aniqlash uchun 
tekshirilayotgan manba 5.7 n. xlorid kislotada gidroliz qilinadi va 
gidrolizatdagi barcha aminokislotalarni miqdori aniqlanadi. Namuna 
gidrolizi vakuumda kavsharlangan ampulada 
24 soat davomida 
amalga oshiriladi. Bunda triptofan to’liq; serin, treonin, ttsistin va 
ttsistein qisman parchalanadilar, glutamin va asparagin esa tegishli
asparagin va glutamin kislotalargacha to’liq parchalanadi. Shu bilan 
birga tarmoqlangan yon zanjirli aminokislotalardan(
) 
hosil bo’lgan peptid bog’lari fazoviy to’sqinliklar natijasida qisman 
gidrolizlanadi. Ayniqsa 
bog’lari barqarordir.Oqsilni aminokislota tarkibini juda to’g’ri 
aniqlash uchun 24, 48, 72 va 96 soat davomida parallel ravishda 
gidroliz amalga oshiriladi va barcha namunalar tekshiriladi. Oqsildagi 
triptofan miqdorini aniqlash uchun gidrolizda xlorid kislota o’rniga 4 
n. metansulfokislota olinadi. Triptofanni spektrofotometrik yoki rangli 
reaksiyalar yordamida aniqlash mumkin. Odatda oqsilni aminokislota 

---

57 
tarkibini aniqlashda glutamin va glutamin kislota, asparagin va 
asparagin 
kislotani 
umumiy 
miqdori 
aniqlanib, 
ularni 
differentsiatsiyasi birlamchi tuzilishni aniqlash jarayonida amalga 
oshiriladi. Oqsil gidrolizatidagi aminokislotalarni miqdoriy aniqlash 
aminokislota analizatori qurilmasi orqali amalga oshiriladi. 
Analizator 1958 yilda 
va
tomonidan yaratilgan. 
Aminokislotalar aralashmasi sulfirlangan polistirol smolasi bilan 
to’ldirilgan kolonkada ionalmashinish xromatografiyasi orqali amalga 
oshiriladi. Kolonka bufer eritmalari bilan asta-sekin ularni 
va 
konsentrasiyasini oshirilib yuviladi. Har bir aminokislotani ushlanish 
vaqti aniqlangan bo’lib, uni ionlanish darajasiga bog’liqdir. 
Kolonkadan chiqayotgan elyuat ningidrin eritmasi bilan aralashtiriladi 
va maxsus bo’lmachada 
gacha qizdiriladi. Aminokislota 
ningidrin bilan ta’sirlashib, ammiak, karbonat angidrid va aldegid 
hosil qiladi. Hosil bo’lgan ammiak ningidrinni boshqa molekulasi 
bilan ta’sirlashib, 570 nm da yutilish maksimumiga ega binafsha 
rangli hosila hosil qiladi. Prolin ningidrin bilan ta’sirlashib, 440 nm da 
maksimumga ega sariq rangli mahsulot hosil qiladi. Reaksiya 
natijasida hosil bo’layotgan mahsulotlar intensivligi tekshirilayotgan 
gidrolizatdagi aminokislotalar miqdoriga proportsional bo’lib, 
spektrofotometr yordamida aniqlanadi. Zamonaviy aminokislota 
analizatorlarida 1 nanomol aminokislota ishonchli aniqlanadi, 
tekshirish vaqti 1.5-2 soatni tashkil etib, barcha jarayon 
avtomatlashtirilgan. Ba’zi analizatorlarda sezgirlikni oshirish uchun 
aminokislotalar bilan ta’sirlashayotganda fluorestsirlovchi birikmalar 
hosil qiluvchi fluoreskamin yoki o-ftal angidrid qo’llanadi. Bunday 
holatlarda maxsus detektor qo’llab 10-50 pikamol aminokislotani 
aniqlash mumkin.