A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
Xarajatlami baholash usullari
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Xarajatlami baholash usullari:
1) muhandislik usullari; 2) buxgalteriya usullarini tekshirish; 3) graflk usul yoki tarqalish diagrammasi; 4) eng ko‘p va eng kam miqdor usuli. Bu yondashuvlar xarajatlar vazifalarini aniqlashning aniqlik darajasi bo ‘yicha va ulami amalga oshirish xarajatlari bo‘yicha farq qiladi. Bu usullar bir-birini istesno qilmaydi, xarajatlaming turli toifalari uchun turli usullar qoilanilishi mumkin. Muhandislik usullari. Xarajatlar o ‘zgarishini tahlil qilishning muhandislik usullari keltirilayotgan resurslar bilan chiqayotgan 404 mahsulot o ‘rtasidagi texnologik bog‘liqlikni muhandislik tahlilidan foydalanishga asoslanadi. Masalan, ular qatoriga texnik tahlil tusidagi tadqiqot usullari, ishni tanlash va vaqt hamda harakatni o ‘rganish kiradi. Bu yondashuv xarajatlar bilan chiqimlar o'rtasidagi omillami jismoniy bo g iiq lik (tobelik) mavjud bo‘lganda m a’qul hisoblanadi. Texnik tahlilni bajarish protsedurasi faoliyat turi uchun talab qilinadigan asosiy jismoniy xarakteristikani (tavsifni) to ‘g ‘ridan-to‘g ‘ri kuzatishga va so‘ngra olingan natijalami chiqimlaming kutilayotgan qiymatiga aylantirishga asoslanadi. Texnik talablami biladigan muhandislar talab qilinadigan materiallaming miqdorini va xodimlaming mehnati qancha davom etishini, turli operatsiyalar uchun uskunalaming ishini baholaydilar, shundan so‘ng qiymat bahosini resurslar narxi va stavkalarini olish uchun jismoniy ko ‘rsatkichlar bilan bog‘lanadi. M uhandislik usuli takrorlanuvchi jarayonlar xarajatlarini aniqlash uchun foydalidir, chunki bu jarayonda keltiriladigan resurslar bilan mahsulot chiqishi o ‘rtasidagi bog‘liqlik m a’lumdir. Masalan, bu usul asosiy ishlab chiqarish materiallariga, xodimlaming mehnatiga, mashina- uskunalaming ishlash vaqtiga tegishli xarajatlami baholash uchun qoMlaniladi, chunki ulami bevosita kuzatib turish va o ‘lchash mumkin. Schyotlami tekshirish usuli bo‘linma menejeri va buxgalter schyotlaridagi aniq bir davrga oid xarajatlarning har bir moddasini tekshirishlarini, so‘ngra xarajatlarning har bir moddasini doimiy o‘zgaruvchi yoki yarimo‘zgamvchi chiqimlar toifalari bo ‘yicha turkumlashni talab qiladi. 0 ‘zgamvchi chiqimlar turkumiga kimvchi moddalar uchun mahsulot birligiga xarajatlarning yagona o ‘rtacha k o‘rsatkichi olinadi. Doimiy turkumidagi moddalar uchun esa boshqa yagona ko'rsatkichdan - hisobot davridagi umumiy xarajatlar k o‘rsatkichidan foydalaniladi. Yarim o‘zgaruvchi chiqimlar turkumiga kimvchi moddalar uchun bo‘linma menejeri va buxgalter xarajatlarning ular fikriga ko ‘ra bunday xarajatlarning o'zgarishini yaqqol ko‘rsatadigan xarajat vazifasini (funksiyasini) tanlaydi. Masalan, kompaniyada xarajatlar b o‘yicha quyidagi axborot mavjud, u chiqimlar markazining 10 000 birlik miqdorida mahsulot chiqqan so‘nggi oyi schyotidan olingan. 405 |