18-BOB. MOLIYAVIY HISOBOTLARNITUZISH VA TAQDIM
ETISH
18.1. Moliyaviy hisobotining maqsad va vazifalari
Buxgalteriya hisobini yuritishning
asosiy maqsadi m a iu m bir
xo‘jalik subyektining barcha xo ‘jalik muomalalarini rasmiy ravishda
hisobda aks ettirish va m a iu m bir davrlarda foydalanuvchilarga zaruriy
m aium otlam i berish hisoblanadi.
Moliyaviy hisobot alohida mustaqil korxona b o iish i yoki xo‘jalik
yurituvchi korxonalaming uyushgan guruhiga kirishidan qat’iy nazar,
bajaradigan va subyektga ta’sir ko‘rsatuvchi moliyaviy voqealami va
muomalalami ko ‘rsatish usuli hisoblanadi.
Moliyaviy
hisobotlam ing
maqsadi
korxonaning
moliyaviy
ahvolidan, uning faoliyatidan va uning pul m ablagiari harakati b o ‘yicha
m aiu m o t berishdan iborat b o iib , u foydalanuvchilaming keng guruhiga
iqtisodiy qarorlar qabul qilishlari uchun zamrdir.
Buxgalteriya shaxs, firma uchundir, faqat xarajatlar va daromadlar
ta’sirining xolisligi moliyaviy hisobotlarda e ’tirof etiladi. Barcha tashqi
m aium otlarga e ’tibor berilmaydi. Shuning uchun firmalar jamiyat,
kelajak avlod va jahonga tartibga soluvchi joriy qilingan muayyan
qonun va jarim alarsiz zarar yetkazishi mumkin.
Tashqi faktorlar
m as’uliyatining samaradorligi bunga misoldir, faqat jam oatchilik fikri va
siyosiy bosim uni orbitani o ‘rtasiga harakatlantiradi, shundan keyin,
kutilayotgan kelajak avlod joriy jamiyatni o‘m ini egallaydi. Agar
siyosiy bosim yetarlicha kuchli b o isa , muammo uni mas’uliyatli ichki
orbitasiga uni harakatlantiradigan qonunchilikni tortadi, huquqni
muhofaza qilish xodimlari muvofiqligini ta’minlash
uchun vakolatli
b o ia d i129.
129 “A n In tro d u c tio n to A c c o u n tin g T h e o r y ” G a b rie l D o n le a v y . 2 0 1 6 y il 141 -1 4 9 b e tla r
574
Korxonaning joriy faoliyati m a’muriy at tomonidan boshqaruv
funksiyalarini safarbar qilish yo ‘li bilan amalga oshirilib, uning natijalari
buxgalteriya hisobi tizimida aks ettiriladi. X o‘jalik yurituvchi subyekt
tomonidan
m a’lum
vaqt oralig‘ida
amalga
oshirilgan
xo‘jalik
muomalalari
to‘g‘risidagi
axborotlar tegishli hisob
registrlarida
umumlashtiriladi
va
guruhlangan
holda
ulardan
buxgalteriya
hisobotlariga o ‘tkaziladi. Buxgalteriya hisobini huquqiy-me’yoriy
tartibga solish tizimida hisobot korxonaning mulkiy va moliyaviy ahvoli
hamda moliya-xo‘jalik faoliyati natijalari to ‘g ‘risidagi m a’lumotlaming
yagona tizimi sifatida qaraladi. Hisobotlar m a’lum hisobot davri uchun
belgilangan
shakllar bo‘yicha tayyorlangan
buxgalteriya
hisobi
axborotlari asosida tuziladi. 0 ‘z navbatida
hisobot davri - bu korxona
moliyaviy hisobotini tuzishi lozim bo‘lgan davr.
Hisobot - x o‘jalik yurituvchi subyektlaming o ‘tgan vaqt ichidagi
ishlari natijalari va sharoitlari to ‘g ‘risidagi m a’lumotlar majmui bo‘lib,
undan faoliyatini tahlil, nazorat qilish va boshqarish maqsadida
foydalaniladi.
Buxgalteriya hisoboti - bu hisobot davri uchun korxona
faoliyatining natijalari, tegishli tarzda tasdiqlangan shakllarda taqdim
etiladigan, o ‘zaro bog‘liq ko ‘rsatkichlar to ‘plami.
Hisobot - m a’lum bir davr mobaynida
amalga oshilgan biznes
operatsiyalari natijalari tog‘risidagi m a’lumotlar majmuidir. Hisobot
faoliyatning m a’lum bir davr oralig‘ini tahlil qilish va boshqarish uchun
asos bo ‘lib xizmat qiladi130.
Hisobot axborotlari sotilgan mahsulot, ish va xizmatlar, ulami
ishlab chiqarish xarajatlari, xo‘jalik m ablag‘lari
va ulami tashkil qilish
manbalari, ishlaming moliyaviy natijalari, soliqqa tortish va dividendlar
to‘g ‘risidagi m a’lumotlami o ‘z ichiga oladi.
X o‘jalik yurituvchi subyektlar o ‘z faoliyati ustidan kundalik
nazoratni hujjatlar va hisobot registrlariga asosan olib boradilar. Lekin
uzoq vaqt (oy, chorak, yil) davomida xo ‘jalik faoliyatini yakunini bilish
130 Financial and m anageri accounting, 12 e, Carl S. W arren, Jam es M .Reeve, Janathan 1109 page
575
uchun bu m a’lumotlar yetarli emas. Ularni umumlashtirish va tizimga
keltirish zarur. Bunga hisobot tuzish y o ii bilan erishiladi.
Moliyaviy
hisobotga
qo ‘yiladigan
talablardan
biri
- uni
rasmiylashtirish hisoblanadi. Bu moliyaviy hisobotni tuzish ham
mulklar, majburiyatlar va xo ‘jalik muomalalarini buxgalteriya hisobida
aks ettirish kabi, o ‘zbek tilida va milliy valyuta - so‘mda amalga
oshirilishini bildiradi. Moliyaviy hisobot korxonaning rahbari va bosh
buxgalteri tomonidan imzolanib, muhr bilan tasdiqlanadi.
Ichki buxgalteriya hisobotlari korxonaning tijorat sirlari oshkor
qilinmasligi
uchun
e ’lon
qilinmaydi.
Tijorat
siri
hisoblangan
m aium otlam i noqonuniy olish va oshkor
etish qonunchilikka muvofiq
javobgarlikka tortiladi.
Hisobotning har bir shakli va undan foydalanish x o ‘jalik
mablagMarini hamda ulami qoplash manbalarini tahlil qilishda
batafsilroq ko ‘rib chiqiladi.
Birinchi uch guruh elementlar (aktivlar, majburiyatlar va
aksiyadorlik kapitali/sof aktivlar) to ‘g ‘risidan - to ‘g ‘ri
balans
hisobotiga, keyingi turt element esa (daromadlar, xarajatlar, foyda va
zararlar) moliyaviy natijalar to ‘g ‘risidagi hisobotga tegishlidir.
Dostları ilə paylaş: