A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

Debet 
2010 (A) 
Kredit
(+) 1 200 000 so‘mga asosiy 
ishlab 
chiqarish 
xarajatlar 
ko'payishi
Debet 
25:
0 (A )
Kredit
(+) 
150 
000 
so‘mga 
umumishlab 
chiqarish 
xarajatlar ko‘payishi
Debet 
10^(0(A )
Kredit
q. 1 350 000 so ‘m
(-) 1 350 000 so‘m gayoqilg‘i- 
moylash materiallari kamayishi
3.7-rasm. 
3-misoldagi muomala aks ettirilishining ko'rinishi
Buxgalteriya hisobida ikki yoqlama yozuv usulidan schyotlarda 
xo‘jalik operatsiyalari to ‘g ‘ri aks ettirilishi ustidan nazorat olib borishda 
foydalaniladi. Har bir operatsiya bir xil summaga bitta schyotning debeti 
va boshqa bir schyotning kreditiga yoziladi. Natijada hamma 
schyotlaming debet tomonidagi aylanmalar jam i, hamma schyotlaming 
kredit tomonidagi aylanmalar jam iga teng bo‘lishi kerak. Shunday 
tenglikning bo‘lmasligi schyotlarda xatoga y o ‘l qo‘yilganligidan dalolat 
beradi.
Moliyaviy hisobda provodka berilishi.19
1. 
Tijoratchi biroz miqdor naqd pulda o ‘zining chakana savdo 
biznesiga sarmoya qildi. Standart ikkiyoqlama yozuv ko‘rinishi 
quyidagicha ko‘rinishda bo‘ladi:
D e b it: naqd pul hisobi. Kredit: kapital hisobi.
Maqsad:
ikkiyoqlama yozuv qoidasiga binoan naqd pul hisobida 
naqd pul tijoratchi tomonidan berilgan naqd pul qabul qilingan. Buning
W an M a d zn a h W an Ib rah im v a M o h d R izal P alil. F u n d a m e n ta ls o f b u s in e s s acco u n tin g . O x fo rd u n iv e rs ity Press, 
2 0 1 4 . 15-16 b.
53

---

m a’nosi kapital hisobi beriladigan hisob va naqd pul hisobi qabul 
qilinadigan hisob.
2. Biznes tashkiloti naqd pulga ofisda foydalanish uchun mebel 
sotib oladi. Haqiqiy ikkiyoqlama yozuv tizimida quyidagicha bo‘ladi:
D e b it: mebel hisobi. 
Kredit: naqd pul hisobi.
Maqsad:
bu operatsiyada mebel hisobida mebel qabul qiluvchi va 
naqd pul hisobida mebel uchun to ‘langan pul aks etadi.
3. Biznes tashkiloti chakana savdo tovarini sotib oldi. Ikkiyoqlama 
yozuvda quyidagicha aks etadi:
D e b it: Sotib olish hisobi. 
Kredit: Naqd pul hisobi.
Maqsad:
bu operatsiyada tovami sotib olish hisobida aks etadi va 
naqd pul hisobida tovar uchun mol yetkazib beruvchilarga to‘langan pul 
aks etadi. 
Har bir biznesda, biznes faoliyatida asosiy mahsulot yoki 
Tovar sotib olingan vaqtda “ sotib olish” hisobidan foydalaniladi.
4. Biznes tashkiloti mol yetkazib beruvchidan kreditga chakana 
savdo tovari sotib oldi (mol yetkazib beruvchi kreditor sifatida boshqa 
biznes 
tashkilotlariga 
tovar 
va 
mahsulotlarini 
qarzga 
beradi). 
Ikkiyoqlama yozuv qoidasiga ko‘ra quyidagicha aks etadi:
D e b it: sotib olish hisobi. 
Kredit: Kreditor hisobi.
Maqsad:
bu operatsiyada sotib olish hisobida Tovar qabul qilindi, 
biroq mol yetkazib beruvchi sotilgan Tovar uchun hali pul olmadi kredit 
hisobi kreditlanadi. Kredit hisobi to ‘lab berish hisobi shaklida.
5. Biznes tashkiloti chakana savdo tovarini xaridorga sotdi. 
Ikkiyoqlama yozuv qoidasiga k o ‘ra quyidagicha aks etadi:
Debit: naqd pul hisobi. 
Kredit: sotish hisobi.
Maqsad:
naqd pul hisobida sotilgan Tovar uchun pul qabul 
qilinadi. Sotish hisobi xaridorga Tovar yetkazib berishni aks ettiradi.
6. Biznes tashkiloti chakana savdo tovarini xaridorga sotadi, ammo 
xaridor hali pulni to ‘lamadi. Ikkiyoqlama yozuv qoidasiga ko ‘ra 
quyidagicha aks etadi:
Debit: debitorlik hisobi. 
Kredit: Sotish hisobi.
Maqsad:
Yetkazib berilgan mahsulot yoki xizmat ko‘rsatgan 
biznes uchun pul mablag‘ini qarz bergan shaxs debitor deb aytiladi.
54

---

Debitorlik hisobining boshqacha nomlanishi olinadigan hisobvaraqlar 
deyiladi. Bu vaziyatda debitor mahsulot qabul qilyapti; shuning uchun 
uning hisob raqami debetlanayapti. 
Sotish hisobi 
kreditlanadi, 
mahsulotni xaridorga yetkazib berishni ko‘rsatadi.