A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

 
Gidrometallurgik usul
 
Gidrometallurgik usul o‘z vaqtida Kuba usuli deb nomlangan. Bu usulda 
yanchilgan ruda qaytarish jarayoniga yuboriladi: 600 –700
0
C nikel va kobalt metall 
holatigacha, temir esa faqat FeO shaklgacha tiklanadi. Keyin ruda ammiak bilan 
eritiladi. 
2Ni+12NH
3
+2CO
2
+O
2
=2Ni(NH
3
)
6
CO
3
(2.12)
Eritma tozalangach, u issiq bug‘ yordamida qayta ishlanadi: 

---

135 
2Ni(NH
3
)
6 
CO
3
+H
2
O=NiCO
3
·Ni(OH)
2
+CO
2
+12NH
3
(2.13) 
Cho‘kmani kuydirib, nikel oksidi (NiO) olinadi, gazlarning tarkibida NH
3
va 
CO
2
bo‘lganligi sababli, ular tanlab eritishga qaytadan yuboriladi. NiO esa erkin 
holatigacha tiklanadi yoki shunday holatda po‘lat eritish zavodlariga qo‘shimcha 
xomashyo sifatida jo‘natiladi. 
Sulfidli nikel rudalarini qayta ishlash 
Garchi gidrometallurgik usullar ham ma’lum bo‘lsada, asosan, sulfidli mis-
nikel rudalari pirometallurgiya usuli bilan qayta ishlanadi. Shunday ekan, bu usul 
haqida batafsil fikr yuritiladi. 
Pirometallurgik usul 
Agar rudalarda mis va nikelning yig‘indisi 4–5 % dan ko‘p bo‘lsa, bu boy 
xomashyo hisoblanib, ularni bevosita qayta ishlash uchun jarayonga yuboriladi. 
Tarkibida nikel va misi kam bo‘lgan rudalar magnit usuli yoki flotatsiya yo‘li 
bilan boyitiladi.
Ruda va boyitmalar deyarli bir xil minerallarga ega, shuning uchun ularga 
o‘xshash, deyarli bir xil texnologik jarayonlar ishlatilishi mumkin. 
Qizdirish davrida, suyuq holatga o‘tishdan oldin, 400–600
0
C larda xalkopirit va 
nikelli minerallar quyidagi kimyoviy reaksiyalar orqali parchalanadi: 
2SuFeS
2
=Su
2
S+2FeS+0,5S
2
(2.14)
3(NiS∙FeS) = Ni
3
S
2
+3FeS+0,5S
2
(2.15)
Fe
7
S
8
= 7 FeS + 0,5 S
2
(2.16)
Boshlang‘ich jarayonlar natijasida murakkab birikmalarning aralashmasi oddiy 
sulfidlarga aylanadi, ya’ni Ni
3
S
2
va FeS. 
Asosiy xomashyo moddalardan va qo‘shimcha beriladigan fluslardan paydo 
bo‘ladigan toshqol fazasi yuqori haroratda oddiy sulfidlar bilan o‘zaro birikib, 
eriydi va shteyn qatlamini hosil qiladi. 
Eritilgan shteyn konverterlarda havo orqali purkab qayta ishlanadi. Jarayonda 
temirni toshqol holatiga o‘tkazish uchun qo‘shimcha fluslar yuklanadi. Olingan 

---

136 
konverter toshqolini qaytadan eritish uchun yallig‘ pechga yoki boshqa shteyn 
uchun ishlaydigan eritish pechiga yuboriladi. Konverter jarayonining asosiy 
mahsuloti mis-nikel faynshteyni bo‘lib, u o‘zi bilan tarkibida 1–3 % Fe bo‘lgan 
mis-nikel qotishmasini tashkil qiladi va oq mis nikelli shteyn deb nomlanadi. 
Purkash davrida kobalt qisman temir bilan birga toshqolga o‘tadi. Nodir 
metallar to‘liq oq shteynda to‘planadi. 
Mis-nikel shteynlardan erkin metallarni ajratib olishning bir necha usullari 
mavjud. Asosiy metallar bilan birga nodir metallar, selen va tellur ham alohida 
ajratib olinadi.