A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Elektr pechida eritish
 
Jarayon to‘g‘ri burchak shakldagi, o‘lchamlari 23,6x6 m
2
va foydali maydoni 
140 m
2
bo‘lgan pechlarda olib boriladi. Pechning svodidan (yuqori tom qismidan) 
bir qator 3 yoki 6 ta, diametri 900–1400 mm ko‘mir elektrodlari tushiriladi. 
Elektrodlarning pastki qismi suyuq toshqolga tushirilgan bo‘lib, unda qarshilik 
birikma hisobidan ishlaydi. 
Pechdagi ishlab chiqarish unumdorligi 12 t/m
2
·sutkani tashkil qiladi, elektr 
quvvatining sarfi xomashyoga nisbatan 700–850 kvt∙s/t. Shteynga mis, nikel va 
nodir metallarni shteynga ajratib olish darajasi 96 % ni tashkil qiladi. 
 
 

---

138 
Minorali pechda eritish
 
Bu jarayon yirik ruda yoki aglomerat eritishga mo‘ljallangan bo‘lib, unda 
qaytaruvchi sifatida qattiq yoqilg‘i ishlatiladi. Koksning sarfi shixta og‘irligidan 9–
10 % ni tashkil qiladi. Shaxtali pechda shteyn tarkibida mis va nikelning yig‘indisi 
15–25 % gacha bo‘lishi mumkin. Undan mis va nikelga boyroq shteynlarni olish 
tavsiya etilmaydi, chunki bu holatda toshqol bilan metallarning isrofgarchiligi 
ko‘payib ketadi. 
Toshqolda mis va nikelning yig‘indisi 0,2–0,4 % dan ortmaydi. Ammo 
toshqolning ko‘p hajmda chiqishi umumiy isrofgarchilikni ko‘paytiradi. Mis, nikel 
va nodir metallarni shteynga ajratib olish darajasi 90 % ni tashkil qiladi, xolos. 
Mis-nikel shteynini konverterda purkash
 
Bu usulda shteynni qanday tarkibda olishdan qat’iy nazar uning tarkibida mis, 
nikel va temir sulfidlari bo‘ladi. Shteynda erigan holatda ferrit, kobalt sulfid va 
platinoidlar bo‘ladi. Shteyndagi oltingugurtning miqdori taxminan 25 % gacha 
bo‘lishi mumkin. 
Konverter jarayonining asosiy maqsadi faqat temirni oksidlantirib, uni toshqol 
fazasiga o‘tkazishdir. Qolgan mis-nikel shteyni alohida texnologiya asosida qayta 
ishlanadi. 
Kobalt asosan konverter toshqoliga o‘tadi va undan maxsus texnologiya bo‘yicha 
ajratib olinadi. Purkash jarayoni 24–30 soat davom etadi. 
Oq mis-nikel shteyni o‘zi bilan mis va nikel sulfidlari eritmasini tashkil qiladi. 
Odatda, uning tarkibida 3–4 % Fe va 20% S bor. Mis va nikel oksidlari, purkash 
yakunida, sulfidlar bilan metallar o‘zaro reaksiyaga quyidagicha kirishadi: 
MeS + 2MeO = 3Me + SO
2 
(2.22)
Reaksiya natijasida shteynda har doim erkin mis va nikel uchrab turadi. 
Nikelni qaytarish reaksiyasi quyidagicha kechadi: 
[Ni
3
S
2
] + 4[NiO]= 7 [Ni] + 2SO
2
(2.23)

---

139 
Oq mis-nikel shteynida metallarning yig‘indisi 77–78 % ni tashkil qiladi. 
Metallarning nisbatligi Ni ÷ Cu=2 ÷ 0,5 ga teng. 
Shteynni qayta ishlashning birinchi bosqichi mis va nikelni ajratib olish bilan 
boradi. Bu jarayon flotatsiya usuli bilan amalga oshiriladi. Nikel boyitmasi 
kuydirilib, qaytarish jarayonlari orqali erkin holatda olinadi. 
Nazorat savollari 
1. Sulfidli nikel rudalarining tavsifi? 
2.
 Mis-nikel shteynini konverterda purkashmaqsad?
3. Oksidlangan nikel rudalarini qayta ishlash texnologiyasi? 
4.
 Minorali pechda eritishdan maqsad?