A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Gidrometallurgik usul
 
Bu usul bo‘yicha yanchilgan ruda yoki boyitma avtoklavlarda 7·10 Pa 
atrofidagi ortiqcha bosim ostida ammiak bilan qayta ishlanadi. Mis, nikel va kobalt 
kompleks ammiak tuzlari shaklida eritmaga o‘tadi. 
NiS + 2O
2
+ 6NH
3
= Ni (NH
3
)
6
SO
4
(2.17) 
Avtoklavdagi harorat 77–80
0
C ni tashkil qiladi. Ajralib chiqayotgan ortiqcha 
issiqlik kimyoviy yo‘l bilan ajratib turiladi. Boyitmadagi oltingugurt S
2
O
3
2-
, S
3
O
6
2-
, 
va SO
4
2-
shakllarga oksidlanadi, temir esa sulfat yoki gidrooksid turida cho‘kmaga 
o‘tadi. 
Suzilgan eritma qaynatilib, so‘ng mis cho‘ktiriladi: 
Cu
2+
+ 2S
2
O
3
2-
= CuS + SO
4
2-
+ S + SO
2
(2.18) 
Undan keyin nikel va kobalti bor eritma avtoklavda olinadi. Jarayonning asosiy 
texnologik omillari quyidagicha: vodorod bilan qayta ishlanib, hosil bo‘lgan 
metallar erkin holatda: bosim – 15·10 Pa, harorati – 175–225
0
C bo‘ladi. 
Jarayon tugagach, avvaliga nikel quyidagi reaksiya orqali cho‘kadi: 
Ni(NH
3
)
2
SO
4
+H
2
=Ni+(NH
4
)
2
SO
4
(2.19) 

---

137 
Eritma suzilgandan keyin xuddi shunday usul orqali kobalt ham cho‘kmaga 
o‘tkaziladi. Mahsulot kukun shaklida bo‘lib, tarkibida 98,6 % Co va 0,14 % Ni 
bo‘ladi. Jahonda gidrometallurgik usul bilan 20–25 % nikel olinadi. 
Boyitma va boy rudalarni eritish
 
Boyitma va maydalangan rudalar MDH mamlakatlarida yallig‘ qaytarish eritish 
pechida eritiladi. Bu jarayon yallig‘ qaytarish eritish pechidagi mis olishdagi 
jarayondan kam farq qiladi. Eritishda asosan oltingugurt va temirning yuqori 
oksidlaridagi kislorod hisobiga oksidlantiradi. Kuydirilmagan boyitmani eritishda 
yuqori sulfidlarning ajralishi hisobiga ham yuqori harorat oltingugurt chiqaradi. 
Jarayonning asosida mis va nikel oksidlarining temir sulfidi bilan o‘zaro 
bog‘lanishi turadi. Buning natijasida misva nikel shteynga, temir esa toshqol 
fazalariga quyidagi kimyoviy reaksiya orqali o‘tadi: 
6NiO+6FeS+2O
2
+3SiO
2
=2Ni
3
S
2
+3(2FeO·SiO
2
)+2SO
2
(2.20) 
2Su
2
O+2FeS+SiO
2
=2Su
2
S + 2FeO · SiO
2
(2.21)
Mis va mis-nikel boyitmalarini eritishga mo‘ljallangan pechlarning tuzilishi va 
texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlari deyarli o‘xshashdir. Shuning uchun ham oldingi 
boblarda bu mavzuda alohida ma’lumot berilganligi uchun mis-nikel boyitmalarini 
eritish dastgohlari haqida fikr yuritilmadi.