A b u z ə r a lı oğ lu X ə lə fo V a z a d İsa oğlu q u r b a n o \
Yüklə 1,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ehtiyac olarsa. Ç a p p a r a m e t r l ə r i ( П а р а м е т р ы п е ч а т и ) düyməsini uxmaqla cap parametrlərini — səhifənin kənarlarından buraxılan bos məsafələri, səhifənin ölçülərini və şrifti dəyişmək olar. 65 I apılmış sənədləri ixrac etmək üçün Servis (С ер вис) menyusunun ix rac (Экспорт) əmrini yerinə yetir mək
açılan pəncərədə ixrac olunacaq yazıları (tapılmış bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılar istisna olmaqla bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılan, konkret sıra nöm rəli yazıları), yazının formatını (U N İM A R C , U S -
M A R C , R U S M A R C ) , ixrac olunan yazılıardan ibarət yaradılan faylın tipini (İS O . mətn) və mətn kodlaşdır masan (D O S , Windows, UTF8) müəyyən etmək və Ve rinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Növbəti açılan dialoq pəncərəsində ixrac olunacaq yazı lardan ibarət faylın ünvanını müəyyən etmək lazımdır. Sək. 7.
Ь6 §1.6. Kitabxana fondunun kataloqlaşdırılma- smın kompüterləşdirilməsi Ədəbiyyatın kataioqlaşdınlması ədəbiyyat haqqında biblioqrafik yazıların hazırlanmasını nəzərdə tutan texnolo ji prosesdir. Bu prosesin nəticəsində oxuculara xidmətin əsasım təşkil edən elektron kataloqun biblioqrafik məlu mat bazası yaradılır. Kataloqlaşdırma işini kompüterləş- dirmək məqsədilə İR B İS Avtomatlaşmış Kitabxana- informasiya Sistemində «Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış işçi Yeri nəzərdə tutulmuşdur. Kataloqlaşdırma əməliyyatı «Kataloqlaşdıncı» Av- tomatlaşmış işçi Yenhin əsas interfeys elementləri vasitə silə yerinə yetirilir. Bu məqsədlə Avtomatlaşmış İşçi Y e rində aşağıdakı interfeys elementləri nəzərdə tutulmuşdur: 1. Menyu sətri (şək. 1). Menyu sətrində yerləşən menyular məlumat bazasının seçilməsini, yeni yazının yaradılmasım, yazılara baxış rejiminin müəyyən edilməsini, müxtəlif məlumat bazasından yazının axtarılmasını, yazı nın redaktəsini, seçilmiş yazıların ixracını, yazıların cari məlumat bazasına idxalını, statistik hesabatların, kataloq kartlarının hazırlanmasını və çapını və s. əməliyyatların yerinə yetirlməsini təmin edir. 1м ( и м Коррективе»» Поиск Паоавютр Сервис Помоар Şək. 1.
2. Alətlər paneli (şək. 2). Avtomatlaşmış işçi yerin də Düzəliş (Корректировка), Axtarış {Поиск) və Scrvis (Сервис) alətlər panelləri nəzərdə tutulmuşdur. Onlann vasitəsilə müvafiq olararaq Düzəliş {Корректировка), A x - 67
yerinə yetirmək olar. J Й O *
V л P çi F -* •> * , t*
ri Şək. 2.
3. Lüğət, Məlumatlar bazası, işçi vərəqələr, Baxıs formatı siyahılan (şək. 3). Bu interfeys elementləri müva fiq olaraq axtanş üçün lüğətlərin, məlumat bazasının və yazılara baxış formatının seçilməsini təmin edir. 0Е858ЖВМ1вЕН13 гЈ т . в м а ЈммсЗ :*»*»•*к-.*-'*» •«’«** •**«
— -j j(f*S - ’остобвв С*Лг%отеч«« КД Şək. 3.
4 . Axtanş, Qısa təsvir cədvəlləri və yazaya baxış sahəsi (şək. 4 -6 ).
• 1» 1 h AC1M TV ATIM
1 һ WOOCJk 1 1
1
•ле.1
Şək. 4. Ş ə k . 5. 68 ј **РЧ9 млмсм символаe 5 « 1 1
л и Ј<»»ш n i • О I н. m_to20Mi •о»ст:_|^ш>о1о;__ 1*1* faro* т_мш j Ш-Or
О ОРТУ
$әк. 6. Axtanş cədvəlində (şək. 4 ) lüğət siyahısından müəyyən edilən axtanş elementinə (açar sözlər, müəllif, mövzu rubrikası, sərlöhvə, sənədin xarakteri, tipi\ııövü) uyğun axtanş parametrləri əks olunur. Kursoru axtanş paramet rinin üzərinə qoyub, siçanın sol düyməsini sıxdıqda, axta nş nəticəsində tapılmış yazıların qısa təsvirləri Qısa təsvir sahəsində (şək. 5) əks olunacaqdır. Konkret yazının tam təsvirinə baxmaq tələb olduqda kursoru onun qısa təsvi rinin üzənnə qoyub, siçanın sol düyməsini sıxmaq lazım dır. Bu zaman yazının tam təsviri baxış formatı siyahısın dan seçilən formata uyğun olaraq tam təsvir sahəsində (şək. 6 ) əks olunacaqdır. 7 . işçi vərəqlər (şək. 7). Şək. 7. İşçi vərəqlər U Nİ M A R C formalının təsvir sahələrim əks etdirən element sahələrindən təşkil olunmuşdur. Yazının biblioqrafik təsvir ünsürləri İşçi vərəqlərin müvafiq ele ment sahələrinə daxil edilir. Q eyd edək ki, ehtiyac oldu qda işçi vərəqə yeni element sahəsi daxıl etmək olar. Bunun üçün Düzdliş (.Корректировка) alətlər panelinin alətini sıxmaq, açılan pəncərədə (şək. 8) U N İM A R C formatının biblioqrafik təsvir sahələri siyahısından konkret sahəni seçmək və siçanın sol düyməsini iki dəfə sıxmaq lazımdır. _________________________________________________________________ 6V Şək. 8. Kataloqlaşdınlan ədəbiyyatın maşmlaoxunan biblio qrafik təsviri-biblioqrafik yazısı U N IM A R C formatı əsa sında hazırlanır. Yazının elementlərini daxil etməzdən əv vəl Məlumatlar bazası siyahısından elektron kataloqun məlumat bazasını, işçi vərəq siyahısından isə ədəbiyyatın tipindən asılı olaraq müvafiq işçi vərəqi seçmək lazımdır. Belə ki, kataloqlaşdınlan nəşr fərdi və ya kollektiv müəl liflərə malik monoqrafik nəşrdirsə, işçi vərəq olaraq
у ________________ R A Z K .42. müəyyən tədbirin nəşridirsə P V K , dövn mətbuat nəsndırsə O J. hüquqi və ya normativ-texniki sənəddir» A U N T D isçi vərəqlərini, məqalələrin analitik təsvm ücün isə A S P işçi vərəqini müəyyən etmək lazım- dır. Sonra Servis (Сервис) menyusunun Parametrlərin tənzimlənməsi (Настройка параметров) əmrini yerinə yetirməklə və ya Servis ( Сервис) alətlər panelinin * alətini sıxmaqla açılan pəncərənin işin morholosi (Этап работы) sahəsinə açılan siyahıdan -ПК. C.А Л (ФИО) sa həsinə kataloqlaşdıncı öz soyadını, adını, atasının adını daxil etməlidir (şək. 9 ). Qeyd edək ki, kataloqlaşdıncı bu əməliyyatı yerinə yetirmədikdə hər yeni yazı üçün bu məiumatlan I exnologiya ( Технология) işçi vərəqinin Ka-
mütləq daxil etməlidir. Əks halda, yeni hazırlanmış yazını yaddaşda saxlamaq mümkün olmayacaq.
71 Daha sonra biblioqrafik yazının elementlənni ışçı vərəqlə rin müvafiq element sahələrinə daxıl elmək lazımdır1. Bır sıra' sahələr çoxsaylı altsahələrə malik olduğundan - düyməsinə malikdir. Bu düyməni sıxdıqda açılan növbəti pəncərənin müvafiq sahələrinə məlumatlar daxil edilir. Məlumatın daxil olmasını avtomatlaşdırmaq üçün siyahı lardan istifadə elmək mümkündür. Bu siyahıların bir qis mi, məsələn, müəllif, sərlöhvə və s. yeni informasiya daxil edildikcə avtomatik olaraq formalaşır. Həmçinin klaviatu rada olmayan simvolların daxil olması üçün F5. la-
tın/kiril qralikasına keçid üçün F6, reqistiri dəyişdirmək üçün isə F7 funksional düymələrini sıxmaq lazımdır. Y a zıda bir sıra biblioqrafik ünsürlər, məsələn müəllif, ISB N və s. təkrar oluna bildiyindən, onlara uyğun sahələr də təkrarlanır. Təkrarlanmanın sayı işçi vərəqin № sütununda göstərilir. Təkrarlanan yeni məlumat daxil etmək tələb olduqda kursoru təkrarlanma nömrəsinin üzərinə qoyub siçanın sol düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman məlu matı daxil etmək üçün təkrarlanan sahə yaranır. Q eyd edək ki, dövri mətbuatın kataloqlaşdınlması istisna olmaqla, digər ədəbiyyatların kataloqlaşdınlması zamanı təkrar kataloqlaşdırmaya yol verməmək üçün, ilk öncə Dublet (Дубпетность) işçi vərəqinin müvafiq sahə lərində kitab haqqında əsas məlumatlar; fərdi və ya kol lektiv müəllif, sərlövhə, buraxılış, nəşr, ISB N , həcm haqqında və s. məiumatlan daxil etmək lazımdır. Növbəti vərəqə keçdikdə Avtomatlaşmış İsçi Yeri avtomatik ola raq bazada axtanş apanr və əgər bu məlumatlı ədəbiyyat 1 Bir vərəqdən digərinə keçid onun adı ilə həyata keçtnlir. 72 /idtaloqa awallar daxil edilibsə, bu haqda məlumat verir. Bu halda istifadəçi D üzəliş (Корректировка) alətlər pa nelinin
düyməsini sıxmaqla növbəti ədəbivvatm əsas məlumatlarım daxil etməlidir. Əks halda, növbəti vərəqlə rə daxil olub sahələrə müvafiq məlumatlan daxil etmək lazımdır. Dövri mətbuatın kataloqlasdınlması zamanı əsas məlumatlar Əsas В Т 1 ( Основное БО,
müvafiq sahələrinə daxil edilir. Daxil olunan yazının şifrə- si bazadakı yazıların heç birinin şifrəsilə eyni olmadıqda yazı yeni hesab olunur və kataloqlaşdıncı növbəti işçi və rəqlərə digər məlumatlan daxil etməlidir. Yeni yaradılmış yazını yaddaşda saxlamaq üçün D üzəliş (Корректировка) menyusunun Y addaşda sa x lamaq (Сохранить) əmrini yerinə yetirmək və ya D ü z ə liş (Корректировка) alətlər panelinin jd alətini sıxmaq lazımdır. Konkret yazını redaktə etmək üçün ilk öncə kurso- ru yazının qısa təsvirinin üzərinə qoyüb siçan qurğusunun sol düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman yazının bib lioqrafik ünsürləri işçi vərəqlərin element sahələrində əks olunur ki. kataloqlaşdıncı bu sahələrdəki məlumatları re daktə edə bilər. Redaktə olunacaq yazını tez müəyyən etmək üçün A xtarış (П оиск) menyusunun əmrləri və ya Axtarış (Поиск) alətlər panelinin alətləri vasitəsilə bib lioqrafik məlumat bazasında axtanş aparmaq olar. Qeyd edək ki. axtanş «Oxucu» Avtomatlaşmış İşçi Yerində olduğu kimi lüğət əsasında, kompleks və ardıcıl axtanş elemcntlən vasitəsilə eyni qaydada apanlır. Avtomatlaşmış ВТ-biblioqrafik laevır sözünün abbrevialurasıdır. 73 İşçi Yeri hazırlanmış yazılann ixracını və biblioqrafik m ə lumat bazasına idxal olunmasını təmin edir. İdxal və ixrac əməliyyatlan kitabxanalara hazır
biblioqrafik yazılan
mübadilə elməyə imkan verir. Yazılan ixrac etmək üçün Servis ( Сервис) alətlər panelinin ** alətini sıxmaq, açılan pəncərədə (şək. 10) ixrac olunacaq yazılan (bazadakı bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılar isüsna olmaqla bütün yazılar, qeyd olunmuş yazıları, konkret sıra nömrəli yazılan), yazının formatım (U N İM A R C , U S M A R C , R U S M A R C ), ixrac olunan yazılardan ibarət yaradılan faylın tipini (İS O ,
mətn) və mətn kodlaşdırmasın! (D O S , Windows, U T F 8 ) müəyyən etmək və Yerinə ye
açılan dialoq pəncərəsində ixrac olunacaq yazılardan iba rət faylm ünvanını müəyyən etmək lazımdır. Şək. 10. 74 H azır yazıları biblioqrafik məlumat bazasına idxal etmək uçun ilk bncə kaialoqiaşdıncı idxal olunacaq yazılardan ibarət fayla malik olmalıdır. Bundan sonra Sewis ( Сер- вис) alətlər panelinin “ alətini sıxmaq, acılan pəncərədə (sək. 11) idxal olunan yazılardan ibarət faylın tipini (IS O , m ətn), idxal olunacaq yazının formatını (U N İM A R C , U S M A R C . R U S M A R C ), mətn
kodJasdırmasını (D O S . Windows, L/TF8) müəyyən etmək və Verinə y e tirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Növbəti açılan dialoq pəncərəsində idxal olunacaq yazılardan iba rət faylın ünvanını müəyyən etmək lazımdır. Şək. 11. «Kataloqlaşdmcı» Avtomatlaşmış işçi Yeri bir sıra standart sənədlərin-ənənəvi kataloq kartlarının, kitab for- mutyarlannm, bilioqrafik göstəricilərin, statistik hesabatla - nn hazırlanmasını və çapını təmin edir. Standart sənəd formalarını hazırlamaq üçün Sew is (Сервис) alətlər pane linin - alətini sıxmaq və açılan dialoq pəncərəsində sə nədin hazırlanması üçün istifadə olunan yazılan (bazadakı 75 bütün yazılan, qeyd olunmuş yazılan, qeyd olunmuş ya zılar istisna olmaqla bütün yazılan, konkret sıra nömrəli yazılan), sənədin tipini, sənədin fayl şəklində yaradılması nı və ya birbaşa kağızda çap olunması rejimini müəyyən etmək və Verinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Birbaşa kağızda çap olunması rejimi müəyyən edildikdə sənəd kağızda çap olunacaqdır. Sənədin fayl
şəklində yaradılması rejimini seçdikdə isə açılan növbəti dialoq pəncərəsində faylın ünvanını müəyyən etmək la zımdır. Bundan sonra yaradılan sənəd M S W ord pro qramının sənəd pəncərəsində əks olunacaqdır. Şək. 12. §1.7. Komplektləşdimsə prosesinin kompüter- ləşdirilməsi Kitabxana fondunun komplektləşdirilməsi özündə kitabların sifarişini, dövri mətbuata abunəni, kitabxanaya daxil olmuş ədəbiyyatın qeydiyyatını, fond üzrə paylan masını, ədəbiyyatın silinməsini və s. əhatə edən bir tex-
76 nolou prosesdir. Bu prosesin kompüterləşdirilməsi kitab xana fondunun optimal komplektləşdirilməsini, kitabxa naya daxıl olunan ədəbiyyatın oxucuya daha- tez çatması nı təmin edir. İR B İS Avtomatlaşmış Kitabxana İnformasiya İdarə etmə Sistemində komplektləşdirilmə texnoloji prosesini kompüterləşdirmək üçün «Komplektləşdirici» Avtomat- laşmış İşçi Yeri nəzərdə tutulmuşdur. Komplektləşdirmə əməliyyatları Avtomatlaşmış İşçi Yeri yükləndikdə açılan əsas interfeys pəncərəsində həyata keçirilir. İnterfeys pəncərəsi menyu sətrindən, alətlər panelindən, Məlumatlar bazası və Lüğət açılan siyahılarından, Lüğət və Əlaqəli yazılar sahələrindən, cari vəziyyət sətrindən təşkil olun muşdur (sək. 1). Sək. 1. Məlumatlar bazası siyahısı komplektləşdiriciyə lazım olan məlumat bazasının seçilməsini təmin edir. Lüğət açılan siyahısı. Lüğət və Əlaqəli yazılar siyahısı bazada axtanş aparılmasını təmin edir. İlk öncə Lüğət siyahısı vasitəsilə axtans elementi seçilir və buna müvafiq olaraq Lüğət sa 77 həsində əks olunan terminlər siyahısından kursoru konkret terminin üzərinə qoyub siçan qurğusunun sol düyməsi sıxılır1. Bu zaman axtanlan sənəd qısa formada Əlaqəli yazılar siyahısında əks olunur. Tapılan sənədin tam yazı lışına baxmaq tələb olunduqda Əlaqəli yazılar sahəsinin L*J düyməsini sıxmaq lazımdır. Menyu sətrində M əlu
menyulan yerləşir. Axtanş əməliyyatından başqa bütün əməliyyatlar bu menyular vasitəsilə yerinə yetirilir. M əsə lələr (Зад ача), Rejim (Режим), Servis (Сервис) menyusunun əmrlərini alternativ olaraq eyni adlı alətlər panelinin müvafiq alətləri vasitəsilə yerinə yetirmək olur. «Komplektləşdirici» Avtomatlaşmış İşçi Yeri dörd müxtəlif texnoloji əməliyyatın - ədəbiyyatın sifarişinin, ki tabxanaya daxil olan və kitabxana fondundan silinən ədə biyyat partiyalannm qeydiyyatının, dövri mətbuata abunə yazılışının yerinə yetirilməsini təmin edir. Avtomatlaşmış İşçi Yeri hər bir texnoloji əməliyyata uyğun fərdi inter feys elementləri təqdim edir. Konkret texnoloji əməliyyatı yerinə yetirmək üçün Məsələlər (Задача) menyusunun əməliyyata uyğun əmrini yerinə yetirmək lazımdır. H ər bir əmrə uyğun Rejim (Режим) menyusunun əmrləri, Rejim alətlər panelinin alətləri müxtəlif olacaq, lüğət və məlumatlar bazası açılan siyahılan isə seçim üçün müxtə lif informasiyalar təqdim edəcəklər. 1 Liiğal sahəsində lazımi termini tez tapmaq üçiin Açar (ЧСлючь) sətrindən də istifadə nhınur. 78 Kitabı sifariş vermək üçün ilk öncə M əsələlər (Задача) menyusunun Sifariş (Заказ) əmrini yerinə yetirmək və ya Məsələlər panelinin ilk alətini sıxmaq lazımdır. B un dan sonra kitab satışı və yayımı müəssisələrinin məlumat bazası yaradılmalıdır. Bu bazaya müəssisələrin rekvizitləri daxil olunur və sonrakı əməliyyatlar zamanı açılan siyahı vasitəsilə bu yazılardan təkrar istifadə olunur. Bu mexa nizm «satıcı» müəssisələrin rekvizitlərini hər dəfə daxil etmək zərurətini və səhv daxil etmək ehtimalını aradan qaldınr. Bazanı yaratmaq üçün Komplektləşdirici Rejim (Режим) menyusunun Yeni yazı-T əşkilat (Н овая за- пись-Организация) əmrini yerinə yetirmək və bu zaman avtomatik yüklənən «Kataloqlaşdmcı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin Təşkilat haqqında məlumatlar {Данные об орга
şəhəri, kodunu, müəssisə rəhbərinin vəzifəsini, soyadını, faks və telefon1 nömrələrini, e-mail ünvanını, yerləşdiyi şəhəri, küçəni, "tfTın nömrəsini, maliyyə rekvizitlərini - he sablaşma və müxbir hesablarının nömrəsini və onların yerləşdiyi bankın adını daxil etmək lazımdır (şək. 2). Q eyd edək ki, müəssisənin adı 28 simvoldan çox olarsa, o zaman adın qısa yazılşım və ya abbreviaturasını Kod, abbreviatura, şəhər {Код, Аббревиатура, город) sahəsinə daxil etmək lazımdır. Baza formalaşdıqdan sonra kitab sifarişinin qeydiyyatına və sifariş sənədləri hazırlamaq əməliyyatlarına başlamaq olar. ‘Müəssisənin əlaqə üçün bir neçə faks və telefon nömrələri təkrar lanan sahələrdə yazılır. 79 Bunun üçün Servis (Сервис) menyusunun Tənzimləmə (Н астройка) əmrini yerinə yetirmək və açılan Şəxsi pa rametrlərin m üəyyən edilməsi {Установка личных пара метров) pəncərəsinin işin mərhələsi {Этап работы) sa həsinə siyahıdan yazının hazırlanmasına uyğun П К para metrini1, icraçının S .A .A . (Ф И О
исполнителя) sahəsinə isə sifariş verən şəxsin soyadını, adını və atasının adını daxil etmək və Tətbiq etmək {Применить) düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 3). Şək. 3. 1 ПК parametri yeni yazının yaradıldığını müəyyən edir. 80 Bundan sonra Rejim (Режим) menyusunun Y eni yazı- sifarişinin В Т (Н овая запись-БО заказа) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman yüklənən «Kataloqlaşdırıcı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin Dublet (Дублетность) işçi vərəqində ədəbiyyatın əsas biblioqrafik elementləri: İS B N , müəllif, kollektiv müəllif, sərlövhə, sərlövhəyə dair məlumat, ilkin və sonrakı məsuliyyət məlumatları, çoxcild li ədəbiyyat üçün sifariş olunan cildin nömrəsi, nəşr ili və yeri, ədəbiyyatın səhifələrinin sayı, tirajı haqqında məlu matlar daxil edilir. Növbəti işçi vərəqə keçdikdə proqram daxil edilmiş yeni yazmı bazadakı yazılarla müqayisə edir. M üqayisə nəticəsində ədəbiyyatın əvvəllər sifariş olun duğu aşkar olduqda, bu barədə məlumat pəncərəsi açılır. Bu halda komplektləşdirici Düzəliş alətlər panelinin alətini 'sıxmaqla növbəti ədəbiyyatın sifarişi üçün onun biblioqrafik təsvirini daxil etməlidir. Daxil edilmiş yazı yeni olduqda isə Kodlan ( К о д ы ) və K O işçi vərəqlərinə digər əlavə biblioqrafik məlumatlan (məsələn, ədəbiyyatın dilini, U O T kodunu və s.), Sifariş haqqında m əlum at
kodunu, sifarişin nömrəsini, sifariş tarixini, Sifarişin mi qdarını daxil
etmək1, Sifariş haqqında m əlum at lar/nüsxələrin daxil olması (Сведение о заказе / поступ ление экземпляров) sahəsində isə status olaraq siyahıdan “2” parametrini seçmək lazımdır. Eyni zamanda bir neçə təşkilat sifariş olunarsa, bu məlumatlar təkrar olunan sahələrdə yazılır. 81 Konkret təşkilatdan bir neçə kitab aldıqda qrup şəklində sifariş həyata keçirilir. Bunun üçün Servis (С ервис) menyusunun Tənzimləmə (Н астройка) əmrini yerinə yetirmək və açılan Şəxsi parametrlərin m üəyyən
siyahıdan Qrup şəklində sifariş üçün təşkilatın kodu (Kod организации группового заказа), Qrup şəklində sifarişin nöm rəsi-Y E N I (Номер гр. заказа-НОБЫЙ), Kitab sifarişi nin tarixi {Дата заказа книг) sahələrinə müvafiq olaraq təşkilatın kodunu, sifarişin nömrəsini və sifariş tarixini d a xil etmək lazımdır. Bundan sonra seans müddətində yeni sifariş olunan bütün ədəbiyyatlar üçün yalnız biblioqrafik təsviri və sifariş olunan ədəbiyyatın sayını daxil etmək kifayətdir. Digər məlumatlar yazı yaddaşda saxlananda avtomatik proqram tərəfindən daxil olunacaq. Q eyd edək ki, əvvəllər sifariş verilmiş ədəbiyyatı yenidən sifariş vermək üçün ilk öncə ədəbiyyatı lüğət sa həsi vasitəsilə axtanb, qeyd etmək və Servis alətlər pa- nelinin alətini sıxmaq lazımdır. Bu zaman yüklənən «Kataloqlaşdırıcı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin Sifariş haqqında məlumatlar (Сведение о заказе) işçi vərəqində sifariş haqqında yeni məlumatlan daxil etmək lazımdır. Lüğət sahəsi vasitəsilə həmçinin sifarişlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət etmək mümkündür. Belə ki, Lüğət açılan siyahısından Yerinə yetirilmiş sifarişlər (Выполне
parametrlərini seçməklə müvafiq olaraq Lüğət sahəsində əks olunan yerinə yetirilmiş və hələ tam yerinə yetirilməmiş sifarişlərin siyahısına baxmaq olar. Ki laэхапауг daxil olmuş ədəbiyyat partiyasının qey- o y y a u üçün Miess-'bıÄir (Задача) menyusunun IDaxiii; -- n .ı (Г лезу твек ае) əmrini yerinə yetirmək və ya M a
Bundan
sonra ilk öncə SLejka (Ремиш) menyusunun Yemi уааь- YTLK (йсз&а. запяеь-КСУ) əmrini yerinə yetirmək və ya R ejim alətlər panelinin ^ düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman avtomatik odaraq «Kataloqıaşdınc.» Avtomat- iaşmış İşçi Yeri yüklənir. Avtomatlaşmış İşçi Yerinin D axilolma üçün YÜK yazılanam daxil edilməsi ( Ввод записи в КСУ поступление) işçi vərəqinin Kitabxanaya daxil olm uş ədəbiyyat haqqında məlumat {Сведения o поступлении книг в библиотеку) element sahəsinə Y U K - da yazının nömrəsini1, fərdi qeydiyyat aktının nömrəsini, tarixi1 2, qoşma sənədin nömrəsini, Komplektləşmə mənbəy ini, ədəbiyyatın ada görə sayım, ədəbiyyatın nüsxələrinin sayım və məbləği. Mərhələ, tarix, $ ,.Л Л {Этап рабо ты, дата, ФИО) element sahəsinə isə mərhələ oiarac ПК, tarixi və kitabı qəbul edən şəxsin soyadın; daxil et mək iazımdır. Q eyd edək, bu element sahələrinə məlumat birbaşa deyil, element sahələrinin ^ düyməsini sıxmaqla açılan müvafiq pəncərəiərin eyniadlı aitsahələrinə Daxil etmək (Ввод) düyməsini sıxmaqla daxil olunur (şək. 4 ). 1 Adətən Y U X -da yazj nömrəsi < i l/ nörr!rə>formatı əsasında da xil edilir. Məsələn, 2 0 0 5 /4 , 2 Cəri tarix A lt+ D düyməsini sıxmaqla daxil edilə bilər. 91 formada abunə əməliyyatı aparmaq üçün sifariş olunan dövri m ətbuat nəşrinin biblioqrafik məlumatları daxil edilməlidir. Bunun üçün Rejim (Режим) menyusunun Yeni yazı - N əşrin В Т 1 (Н овая запись - БО издания) əmrini yerinə yetirmək və açılan «Kataloqlaşdıncı» Av- tomatlaşmış İşçi Yerinin
rin biblioqrafik təsvirini-nəşrin sərlövhəsini, sərlövhəyə aid məlumatları, ilkin və sonrakı məsuliyyət haqqında məlu matları, nəşriyyatı, nəşr yerini, nəşr müddətini (başlanğıc və son nəşr tarixi), çap yerini, İSSN-nömrəsini, şifrəni, U O T indeksini, Sİ kodunu: nəşrin növünü, dövrilik ko dunu, dövrilük (ildə sayını) və müntəzəmlik parametrləri ni, xarakter haqqında məlumatları, göstərici parametrini, konfrans indikatorunu,2 seriyalı nəşr üçün məlumatları da xil etmək lazımdır. Növbəti müddət üçün sifariş ( Заказ
abunə
müddəti, abunənin indeksini, komplektin kataloq üzrə qiymətini, göndərmə haqqını, sifariş olunan müəssi sənin kodunu, sifariş olunan komplektin sayını daxil et mək lazımdır (şək. 7). Xarici təşkilatlardan abunə oldu qda, əlavə olaraq valyutanın adını, əgər kitabxananın ay rı-ayrı şöbələrinə daxil olarsa, şöbənin adım və hər bir şöbəyə çatacaq komplektin sayını müəyyən etmək lazım dır.
1 BT-biblioqrafik təsvir sözünün abberveturasıdır. 2 Konfrans nəşri olduqda o. konfrans parametri olduqda isə 1 pa rametrini daxil etmək lazımdır
92 Sək. 7.
Nəşrə abunə müddətini uzatmaq və ya dəyişmək üçün ilk öncə axtarış vasitələrinin köməyilə nəşri bazadan axtarıb, qeyd etmək və Servis (Сервис) menyusunun
dır və açılan Avtomatlaşmış işçi Yerinin Növbəti müddət üçün sifariş ( Заказ на очередной период) işçi vərəqinin A b u n ə müddəti (Период подписки) sahəsində açılan siya hıdan yeni abunə müddətini müəyyən etmək lazımdır. Abunəni dayandırmaq üçün isə nəşri qeyd etmək və R e
Avtomatlaşmış İşçi Yeri bir neçə dövri nəşrə qrup şəklində abunə yazılışını uzatmağı təmin edir. Bunun üçün nəşrləri axtanş aparatı vasitəsilə tapmaq və qeyd etmək lazımdır. Bundan sonra Rejim (Rejim ) menyusu nun Q rup şəklində abunə (Групповая подписка) əmri ni yerinə yetirmək və açılan Qrup şəklində abunə (Груп
etmək lazımdır. «Komplektləşdirici» Avtomatlaşmış işçi Yeri çox saylı statistik hesabatların, standart sənəd formalarının ya- 93 radılmasını və çapını təmin edir. Statistik hesabatlar ədə biyyat satışı, ədəbiyyat və dövri mətbuat yayımı müəssi sələrinə, əsas mətnin dilinə, dövri və qeyri-dövri nəşrlərin tipinə, bazaya daxil olunma tarixinə, komplektləşdiricinin və kataloqlaşdıncınm soyadına, adına və atasının adına görə təhlil əsasında yaradılır. Statistik hesabatları hazırla maq üçün Servis (Сервис) menyusunun Statistika (С тати сти ка) əmrini yerinə yetirmək və açılan Statistika dialoq pəncərəsində yazılar diapazonunu müəyyən etmək, F ayl (Файл) və ya Kağız (Бумага) variantlarından birini seçmək və Yerinə yetirmək (Выполнить) düyməsini sıx maq lazımdır (şək. 8 ). Kağız (Бумага) variantını seçdik də hesabat kağız üzərində çap olunacaq, F ayl (Файл) variantını seçdikdə isə açılan dialoq pəncərəsində faylın adını müəyyən etmək və Save (Сохранить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Bundan sonra hesabat R T F faylı şək lində M S W ord proqramının sənəd pəncərəsində əks olunacaq. Sək. 8.
t 94 Standart sənəd formaları ədəbiyyatın sifarişi, daxil olması, silinməsi və abunə texnoloji əməliyyatlarına uyğun hazırlandığından ilk öncə Məsələlər alətlər panelinin tex noloji əməliyyata uyğun alətini sıxmaq və Servis alətlər panelinin ® düyməsini sıxmaq lazımdır'. Bu zaman açılan pəncərədə (şək. 9 ) yazılar diapazonunu müəyyən etmək,
seçmək və Yerinə yetirmək (Выполнить) düyməsini sıx maq lazımdır. Daha sonra açılan növbəti pəncərədə çap parametrini müəyyən etmək lazımdır1 2. Sək. 9.
1 Avtomatlaşmıs işçi Yerinin hazırladığı sənəd formalarının adı ki taba əlavədə cədvəl 1-də verilmişdir. 2 Əgər Fayl
pəncərəsində faylın adını müəyyən etmək və Saue (Сохранить) düyməsini sıxmaq lazımdır. 87 Ədəbiyyat daxil olduqdan sonra onun biblioqrafik təsvirini elektron kataloqun biblioqrafik məlumat bazasına daxil etmək lazımdır. Bunun üçün Lüğət sahəsindən Y U K nömrəsini müəyyən etmək və
menyusunun E K -a köçürmək (Перенос в ЭК) əmrini yerinə yetirmək və açılan eyniadlı pəncərədə elektron ka taloq bazasının adını müəyyən edib O K düyməsini sıx maq lazımdır Kitabxana fondundan ədəbiyyatın silinməsinin qeydiyyatı üçün ilk öncə Məsələlər (Задача) menyusu nun X aric olma (Выбитие) əmrini yerinə yetirmək və ya
dan sonra Rejim (Режим) menyusunun Yeni yazı- Y U K (Н овая запнсь-КСУ) əmrini yerinə yetirmək və bu zaman yüklənən «Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin YU K -na yazılana daxil edilməsi (Ввод запи
nömrəsini, tarixi, qoşma sənədin nömrəsini, silinmənin səbəbini, ədəbiyyatın saxlandığı fondu müəyyən etmək lazımdır. Ədəbiyyat fonddan silinərək digər kitabxanaya və ya təşkilata verildikdə əlavə olaraq Verilmə aktının
aktının nömrəsini və cari tarixi, verilmənin formasını, veri lən nüsxələrin sayım, verilən ədəbiyyatın saxlanacağı yeri daxil etmək lazımdır. Sonra Servis (Сервис) menyusu nun Tənzim ləm ə (НастроГжа) əmrini yerinə yetirmək və açılan Şəxsi parametrlərin müəyyən edilməsi (Установка личных параметров) pəncərəsinin Y U K -d a silinmə yazı sının nömrəsini, ədəbiyyat fonddan silinərək digər kitab xanaya və ya təşkilata verildikdə həmçinin yerilmə aktı nın nömrəsini müəyyən elmək lazımdır. Bundan sonra ədəbiyyatın silinməsinin qeydiyyatına başlamaq olar. B u nun üçün elektron kataloqun bazasını müəyyən edib, Lüğət açılan siyahısının təklif etdiyi axtanş elementlərinə (müəllifə, sərlövhəyə, inventar nömrəsinə, ştrix-koda və s.) silinəcək ədəbiyyatlara görə axtarıb qeyd etmək və
alətlər panelinin ^ alətini sıxmaq lazımdır. Bu zaman
açılan və silinmənin qeydiyyatının müəyyən olunmuş Y U К yazısı əsasında aparılacağı haqqında xə bərdarlıq pəncərəsinin Bəli (Да) düyməsini sıxdıqdan so nra avtomatik olaraq ^Kataloqlaşdırıcı» Avtomatlaşmış İşçi Yeri yüklənir. Avtomatlaşmış İşçi Yerinin-Nüsxələr (Экз-ры ) işçi vərəqinin Nüsxələr haqqında məlumat ( Сведение о экземплярах) sahəsində açılan siyahıdan nüsxənin statusu üçün 6 (silinmə) və ya 4 (itirilmiş) müəyyən etmək lazımdır, əlavə olaraq, başqa təşkilata veriləcək, itirilmiş və ya məhv olunmuş nüsxələrin sayını daxil etmək, verilən ədəbiyyatın saxlanacağı yeri müəyyən etmək lazımdır. Ədəbiyyat fonddan digər təşkilata verilmədən sili nirsə,
ədəbiyyat partiyasını qrup şəklində silmək mümkündür. Bunun üçün silinəcək ədəbiyyatın yazılarını elektron kataloqun məlumat bazasından tapmaq, qeyd etmək və Rejim (Режим) menyusunun Qrup şəklində silmək (Групповое списание) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman
açılan silinmənin qeydiyyatının 89 müəyyən olunmuş Y U K yazısı əsasında aparılacağı haq qında xəbərdarlıq pəncərəsinin Bəli (Да)
düyməsinin sıxmaq lazımdır. Avtomatlaşmış işçi Yeri avtomatik ola raq qeyd olunan yazıların statusunda silinməyə uyğun düzəliş apanr və bu haqda məlumat açılan pəncərədə əks olunur. Silinmə əməliyyatını sona çatdırmaq üçün Servis menyusunun Silinməni tamamlamaq (Заверш е ние вы бития) düyməsini sıxmaq və açılan dialoq pəncə rəsində Bəli (Да) düyməsini sıxmaq lazımdır. Avtomat - laşmış İşçi Yeri bu zaman bazada dəyişiklik apanr. Son da Y U K kitabına yekun məlumatlann daxil olunması üçün Servis menyusunun Y U K yazılarının doldurul ması (Пополнение запись КСУ ) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman avtomatik olaraq, digər təşkilata və ya fonda verilən, fonddan silinən, itirilmiş və ya məhv olmuş nüsxələrin sayı, silinən ədəbiyyadann tipinə və formasına, mətnin dilinə, elm sahələrinə görə, ada, nüsxəyə görə sayı və yekun məbləğ hesablanır. Ədəbiyyatın nüsxələri fonddan silindikdə, onun biblioqrafik yazısını elektron kataloqdan ləğv etmək la zımdır.
Bunun üçün Rejim alətlər panelinin Ч t i düyməsini sıxmaq və açılan pəncərədə bazanın adım müəyyən etmək və O K düyməsini sıxmaq lazımdır. Kitabxana dövri mətbuata abunə xidmətinin kom- pülerləşdirilməsi üçün
ilk öncə Məsələlər (Задача) menyusunun A bunə (Подписка) əmrini yerinə yetirmək və ya Məsələlər panelinin sonuncu alətini sıxmaq lazım dır.
ЛЬилэ mətbuat yayımı müəssisələri vasitəsilə aparıl dığından. ilk öncə onlann ünvanlan məlumatlar bazasına daxil edilməlidir Bunun üçün Rejim (Режим) menyu sunun Yeni yazı-Ü nvanlar (Н овая таинсь-Адресат) əmrini yerinə yetirmək və bu zaman avtomatik yüklənən Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin Abunənin ünvan m əlum atlan (Данные об адресатах подписки) işçi vərəqinin müvafiq sahələrində abunənin ünvanını’, abo nement kartının və göndəriş kartının hazırlanması üçün müəssisənin ünvanı haqqında tam və qısa məlumatlan daxil etmək lazımdır. Vlətbuat yayımı müəssisələrinin ünvan siyahılanndan ibarət məlumatlar bazası formalaşdıqdan sonra, komplekt- ləsdınci dövri mətbuata abunə əməliyyatına başlaya bilər. Q eyd edək ki, Avtomatlaşmış İşçi Yeri dövri mətbuata fərdi formada və qrup şəklində abunə əməliyyatını yennə yetirməyi təmin edir. A bunə əməliyyatı kompleklləsdirici- nin müəyyən olunması ilə başlanılır. Bunun üçün kom- plektləşdirici kitab sifarişində olduğu kimi, Servis (С ер
rinə yetirib, açılan .Şəxsi parametrlərin m üəyyən edilməsi (Установка личных параметров)
pəncərəsinin h in mər hələsi (Этап работы)
sahəsinə siyahıdan yazının hazır lanmasına uyğun П К parametrini2, icraçının S .A .A . (ФИО исполнителя) sahəsinə isə özünün soyadını, adını və atasının adını daxil etməlidir. Bundan sonra fərdi
‘ Abunənin ünvanı olaraq müvafiq alt яаЬаЬгНл mətbuat yayımı mumiM iımn kodu, telefon nömrəsi. adının qısa yazılıbı daxil edilir. ПҜ parametri yeni yazının yaradıldığını müayyan edir. 83 Sak. 4. Əgər ədəbiyyat bir neçə fərdi qeydiyyat aktı əsasında Kitabxanaya daxil olunarsa, ilk öncə Kitabxanaya daxil olmuş ədəbiyyat haqqında məlumat (Сведения о поступ лении книг в библиотеку) element sahəsinə caxil olunan ədəbiyyat partiyası haqqında ümumi məlumatlan: Y U K - da yazının nömrəsmı, tarixi, KompisKlləşma mənbəyini, qoşma sərədin nömrəsini, ədəbiyyatın aca görə sayım, ədəbiyyatın nüsxələrinin sayını və məbləği daxil etmək lazımdır. Sonrakı addımda har bir akt üçün təkrarlanan sahə yaradıb, aktın nömrəsini, cari akt əsasında daxıl olan ədəbiyyatın ada görə sayını, nüsxələrinin sayını və məbləği daxil etmək lazımdır. Yeni Y U K yazısı yaratdıqdan sonra S * r? ;ı menyusunun ТевжЕваВ&здо (Нястро&кж) əmrini yerinə yetirməklə açılan Şəxsi parametrlərin m üəyyən 'olunması
sahələrinə ’v’U K -da yazının va fərdi uçot aktının nömrə lərini müəyyən etmək lazımdır’ (şək. 5). ' $охч paramclHorin müoyysm olunması (Установка *ич*ых пара метров) pəncəm i Scnns aiətlar panelinin f t diiymaaını sıxmaqla da açılır. и Зэк. 5.
Bundan sonra ədəbiyyatın qeydiyyatına başlamaq olar. Ədəbiyyat sifariş əsasında daxil olduqda bazadan ədə biyyatı müəllifə, sərlövhəyə, açar sözlərə, sifariş olunmuş təşkilata görə axtanb, qeyd etmək və Semis alətlər pa- JB»
nelinin alətini sıxmaq lazımdır. Bu zaman açılan və daxil olmanın qeydiyyatının müəyyən olunmuş Y U К y a zısı əsasında aparılacağı haqqında xəbərdarlıq pəncərəsinin
«Kalaloqlasdıncı» Avtomatlaşmış İşçi Yeri yüklənir. Av- tomatlaşmıs işçi Yerinin Sifariş haqqında məlumatlar,
sifariş olunmuş təşkilatdan asılı olaraq l-ci ədəbiyyat sifa rişi {yerləşm ə/icra) {1-й заказ na книги {размещение и ис полнение), 2-ci ədəbiyyat sifarişi {yerləşmə/icra) {2-ü заказ на книги {размещение и исполнение)), 3-cü ədəbiyyat sifarişi {yerləşm ə/icra) {3-й заказ на книги (размещение и исполнение)) element sahələrinin birinə daxil olmuş ədə biyyatın sayını və ehtiyac olarsa, əlavə məlumatı. Sifariş haqqında m əlumatlar/nüsxələrin daxil olması (Сведение о заказе, поступление экз-ров) element sahəsinə isə ədə biyyatın yerləşəcəyi fond, inventar nömrə, kitabxanada ştrix-kod texnologiyasından istifadə olunarsa, ştrix-kodu daxil etmək lazımdır. Ə gər ədəbiyyat sifariş əsasında deyil, digər kanal la daxil olarsa, ədəbiyyatın qeydiyyatını aparmaq Rejim (Реж им ) menyusunun Sifarişsiz təsvirin daxil edilməsi (Ввод описании без заказа) əmrini yerinə yetirmək və avtomatik yüklənən «Kataloqlaşdıncı» Avtomatlaşmış İşçi Yerinin ədəbiyyat sifarişində olduğu kimi ədəbiyyatın
etmək, Sifariş haqqında məlumatlar, nüsxələr ( Сведения о заказах, экземпляры) işçi vərəqinin sifariş olunmuş təş kilatdan asılı olaraq / —ci ədəbiyyat sifarişi (yerləş m ə/icra ) ( 1-й заказ на книги (размещение и исполнение). 2 —ci ədəbiyyat sifarişi (yerləşmə/icra) (2-й заказ на кни ги (размещение и исполнение)), 3-cü ədəbiyyat sifarişi (yerləşm ə/icra) (3-й заказ на книги (размещение и испол нение)) element sahələrinin birinə daxil olmuş ədəbiyyatın sayını və ehtiyac olarsa əlavə məlumatı, Sifariş haqqında m əlum atlar/nüsxələrin daxil olması (Сведение о заказе, поступление экз-ров) element sahəsinə isə ədəbiyyatın yerləşəcəyi fond, inventar nömrə, kitabxanada ştrix-kod texnologiyasından istifadə olunarsa, ştrix-kodu daxil et mək lazımdır. H ər iki halda ədəbiyyatın qeydiyatı Rejim (Реж им) menyusunun Y U K yazılarının doldurulması (Пополнение записи КСУ) əmrini yerinə yetirməklə d a vam etdirilir. Bu zaman kitabxanaya daxil olmuş ədə- _________________________________________ _______________________ 85
biyyatlann tipinə və formasına, mətnin dilinə, elm sahə lərinə görə, kitabxanaya ilk dəfə daxil olmuş ədəbiyyatla rın. eyni təşkilatdan təkrar daxil olmuş ədəbiyyatların sta tistik təhlili aparılır, ada, nüsxəyə görə sayı və yekun məbləğ hesablanır. Bundan sonra daxil olmus ədəbiyyatın hər bir akt üzrə yekun qiymətini hesablamaq üçün S e r- vis (С ервис) menyusunun Qlobal düzəliş (Глобальная коррестировка) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açılan pəncərədə (şək. 6 ) A çm aq ( Открыть) düyməsini sıxmaq və açılan pəncərədə kursoru CENA- kitabın qiymətinin daxil olması sətrinin üzərinə qoyub siçanın sol düyməsini iki dəfə sıxmaqla pəncərəsində CENA.W SS sətrinin əks olunmasına nail olmaq lazımdır. Bundan sonra kursoru CENA W SS sətrinin üzərinə qoyub açılan siyahı vasitəsilə aktın nömrəsini müəyyən etmək və yerinə yetirmək lazımdır. Ədəbiyyat partiyası bir ne
cə akt əsasında daxil olduqda bu əməliyyatı hər bir akt üçün təkrar yerinə yetirmək lazımdır. 86_____ _________ ________________________________________________________________ Şək. 6. §1.8. Abonement xidmətinin kompüterləş- dirilməsi Abonement xidməti kitabxanada yerinə yetirilən əsas texnoloji əməliyyatlardan hesab edilir.
Bu xidməti
avtomatlaşdırmadan oxuculara yüksək keyfiyyətli xidmətdən danışmaq olmaz. Belə
ki, abonement xidmətini avtomatlaşdırmadan ədəbiyyat fondunun real uçotuna nail olmaq, ədəbiyyatın «hərəkətini izləmək» mümkün olmur. Bunun nəticəsində, Elektron kataloq sifariş olunmuş ədəbiyyatın kitabxanada sərbəst nüsxəsinin olması haqqında dəqiq məlumatı əks etdirmir. Bu səbəbdən oxucunun sifariş verdiyi ədəbiyyatı əldə etmək ’ ehtimalı xeyli azalmış olur. Oxucu sifariş etdiyi ədəbiyyatı əldə
edə bilmədikdə onun kitabxananın və kitabxanaçılann peşə səviyyələrinə olan inamı azalır və bu proses tez-tez davam etdikdə son nəticədə, kitabxana öz oxucusunu itirir. Abonement xidmətini avtomatlaşdırmaq üçün demək olar ki, bütün Avtomatlaşmış Kitabxana İnformasiya Sistemlərində müvafiq Avtomatlaşmış İşçi Yeri nəzərdə tutulmuşdur. Avtomatlaşmış İşçi
Yeri aşağıdakı əməliyyatların yerinə yetirilməsini təmin edir: • oxucuların qeydiyyatını; ■ ədəbiyyatın verilməsi üçün sifarişlərin növbələşməsini və sifarişlərin yerinə yetirilməsinin qeydiyyatım; sifa riş olunmuş ədəbiyyatın sərbəst nüsxələri haqqında daim yeniləşən operativ informasiyanın əldə olunma sını; ________________________________________________________95 f % • oxucularda olan ədəbiyyat, əlində ədəbiyyat olan oxucular haqqında daim yeniləşən operativ informa siyanın verilməsini; ■ ədəbiyyatın qaytarılması faktının və müvafiq nüs xənin azad olunmasının qeydə alınmasını; ■ oxucunun fərdi kartoçkasmda ədəbiyyatın verilmə- si/qaytanlm ası haqqında bütün informasiyanın uço tu; ■ kitab verilişi haqqında statistik məlumatın alınmasını (xüsusilə, borclular, borc verilən ədəbiyyat və verili şin sayı statistik sorğu haqqında) təmin edir. İR B lS Avtomatlaşmış Kitabxana-İnformasiya Siste mində abonement xidmətini avtomatlaşdırmaq üçün «K i tab verilişi» Avtomatlaşmış işçi Yeri nəzərdə tutulmuş-' dur. Avtomatlaşmış işçi Yerinin interfeys pəncərəsi aşağı dakı elementlərdən ibarətdir (sək. 1): ■ Menyu və Cari vəziyyət sətirləri; • Servis, Oxucu, Sifarişlər alətlər panelləri; • Lüğət, Baxış üçün format siyahıları; • Lüğət, Oxucu, Yerinə yetirilməmiş sifarişlər işçi sa hələri.
M enyu sətrində O xucu (Читатели), Sifarişlər (За казы), Servis (Сервис), Kömək (Помощь) menyuları yer ləşir. Avtomatlaşmış İşçi Yerinin yerinə yetirdiyi əsas əməliyyatlar O x u cu (Читатели), Sifarişlər (Заказы), Servis (Сервис) menyularının müvafiq əmrləri vasitəsilə yerinə yetirilir. Bu əməliyyatların necə yerinə yetirilməsi haqqında məlumat əldə etmək lazım olduqda Kömək (Помощь) menyusuna müraciət etmək lazımdır. Servis, 97
müvafiq menyuların əmrlərinə uyğun alətlər toplusundan ibarətdir. Şək. 1. Lüğət açılan siyahısından Oxucular (Читатели), Kitab saxlayanlar (Держатели), Verilmiş ədəbiyyat / Şifrə (Выданная литература / Шифр), Verilmiş ədəbiy yat / A d (Выданная литература/ Название), Nüsxənin ştrix kodu (Штрих код экземпеляра) axtanş elementlərin dən biri seçilir. Seçilmiş axtanş elementinə uyğun olaraq Lüğət sahəsində müvafiq terminlər siyahısı əks olunur. Q eyd edilmiş' hər bir terminə uyğun oxuculann ümumi rekvizitləri, verilmə/qaytarılma haqqında bütün məlumat lar (məsələn, ədəbiyyatın kitabxanaya qaytanlma və oxucuya verilmə tarixləri, istifadə müddəti, şifrəsi, ədə biyyatın qısa təsviri, nüsxəsi və strix kod, elektron kata loqun məlumatlar bazası və s.) Oxucu işçi sahəsində əks olunur. Oxucu işçi sahəsində əks olunan informasiyanın 1 1 Termini qeyd etmək üçün kursoru onun üzərinə qoyub siçanın sol düyməsini iki dəfə sıxmaq lazımdır. görünüşü Baxış formatı açılan siyahısının müvafiq ele mentləri ilə tənzimlənir. Yerinə yetirilməmiş sifarişlər sahəsi Sifarişlər cəd vəlindən və T am təsvir sahəsindən ibarətdir. Sifarişlər cədvəlinin Sərbəst nüsxə ( Своб. жз), Oxucu ( Чита
rında müvafiq olaraq sifariş olunan ədəbiyyatın kitabxa nada sərbəst nüsxəsinin olması haqqında, sifarişçinin oxucu biletinin nömrəsi, ədəbiyyatın müəllifi, sərlövhəsi, şifrəsi və sifariş tarixi haqqında qısa məlumatlar əks olu nur. Sərbəst nüsxənin H ə {Да) qiyməti sərbəst nüsxənin mövcudluğunu, Yox {Нет) qiyməti sərbəst nüsxənin yox luğu haqqında, ??? qiyməti isə nüsxə haqqında məlumat olmadığını göstərir. Kursoru sifarişin üzərinə qoyduqda sifariş
haqqında ətraflı məlumat Tam təsvir sahəsində əks olunur. T am təsvir sahəsinin düyməsini sıxmaqla sifarişçinin fotoşəldinə baxmaq olar'. Sifarişlər siyahısını yeniləşdirmək Sifarişlər (Заказы ) menyusunun Y en iləş
Q eyd edək ki, Avtomatlaşmış işçi Yerinin inter- feys pəncərəsinin ümumi görünüşü istifadəçi tərəfindən tənzimlənə bilər. Belə ki, kursoru alətlər panelinin üzərinə qoyub, siçanın sağ düyməsini sıxmaqla açılan kontekst menyunun Ə sas menyu (Главное меню), O xucu (Ч ита тели), Sifarişlər (Заказы), Servis (Сервис), Siyahılar (Списки) əmrləri vasitəsilə müvafiq olaraq, menyu sətri nin oxucu, sifarişlər, servis alətlər panellərinin, siyahıların,
(Заказы) menyusunun Foto (Фото) əmrini yerinə yetirməldə də sifarişçinin foloşəklinə baxmaq olar. 99 alətlər panelinin əks olunması tənzimlənir. Həmçinin, kur soru sahənin sərhəddinin üzərinə qoyub, siçan qurğusunu müvafiq istiqamətdə hərəkət etdirməklə işçi sahənin öl çülərini dəyişdirmək olar. Oxucu kitabxanaya sifariş etdiyi ədəbiyyatı əldə et mək üçün abonement xidmətini göstərən kitabxanaçıya müraciət etdikdə, kitabxanaçı sifariş olunan ədəbiyyatın sərbəst nüsxəsi olduqda, onu qeyd etməli, Sifarişlər (Заказы ) menysunun Yerinə yetirmək (Выполнить) əmrini yerinə yetirməli və ya Tam təsvir sahəsində yerlə şən ^ düyməsini sıxmalıdır. Bu zaman açılan Cari sifarişi
pəncərəsində ehtiyac olarsa. Q aytanlm a tarixi {Дата воз врата) sahəsində kitabdan istifadə müddətini və ehtiyac olarsa, nəzarət lalonunu çap etmək parametrini müəyyən edib, Yerinə yetirmək {Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 2 ). Sək. 2. Sifariş yerinə yetirildikdə verilmiş ədəbiyyatın adı, Sifariş lər cədvəlindən avtomatik ləğv olunaraq, sifarişçidə olan ədəbiyyat siyahısına əlavə olunur.
100 Yerinə yetirilmiş sifarişlərə baxış Sifarişlər (З ак а зы) menyusunun Yerinə yetirilmiş sifarişlər (Dsgjkyty- yst заказы) əmrini yerinə yetirməklə təmin olunur. Bu zaman açılan eyni adlı pəncərədə yerinə yetirilmiş sifariş lərin siyahısı cədvəl şəklində əks olunacaqdır1. Pəncərənin sağ aşağı küncündə yerləşən Çap etmək (Печать) və Ləğv etmək ( Удалить) düymələrini sıxıb, açılan müvafiq dialoq pəncərələrində Ham ısını (Все), Q eyd olunmuşlar (Отмеченные), Q eyd olunmuşlardan başqa (Кроме от меченных), Cari (Текуший) variantlanndan birini seçməklə müvafiq olaraq bütün siyahını, qeyd olunmuş sifarişləri, qeyd olunmuşlar istisna olmaqla bütün sifarişləri, yalnız cari sifarişi ləğv etmək və ya çap etmək olar (şək. 3). 11еч*гь и£8ып0,шемнһ1У заказов Şək. 3.
1 Cədvəlin müvafiq sütunlarında cari sifarişi verən oxucunun ad- identifikatoru, oxucuya verilmiş ədəbiyyatın qısa biblioqrafik təsviri, inventar nömrəsi və ya ştrix-kod, sifarişin verilmə və yerinə yetiril mə tarixi və vaxtı, nəşrin təsvir olunduğu elektron kataloqun məlu matlar bazasının adı və ədəbiyyatın rəf nömrəsi əks olunur.
Kitabxanaçı cari anda sərbəst nüsxəsi kitabxanada olmayan sifarişi Sifariş menyusunun L əğv etmək (У далить) əmrini yerinə yetirməklə və ya Tam təsvir sahəsində yerləşən — düyməsini sıxmaqla sifariş siyahısın dan silə bilər, Sifariş menyusunun Çap etmək (П е чать) əmrini yerinə yetirməklə və Tam təsvir sahəsində yerləşən düyməsini sıxmaqla sifariş siyahısını çap edə bilər. Bu zaman açılan müvafiq dialoq pəncərəsində də
Kitabxanada sərbəst istifadə üçün nəzərdə tutulmuş ədəbiyyatın verilməsinin qeydiyyatı sifarişsiz elektron ka taloq əsasında və ya kitabxananın texniki təminatı imkan verdikdə ştrix-kod texnologiyası vasitəsilə həyata keçirilir. Sifarişsiz ədəbiyyat verilişinin uçotunu aparmaq üçün oxucunu müəyyən etdikdən sonra Oxucu (Ч итатели) menyusunun Sifarişsiz veriliş (Выдача без заказа) əm rini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açılan Sifarişsiz
cədvəlindən oxucuya veriləcək ədəbiyyatı təyin etmək lazımdır (şək. 4 ). Bunun üçün kitabxanaçı ilk öncə M ə lumatlar bazası (База данных) açılan siyahısından veri lənlər bazasını, Lüğət açılan siyahısından isə axtarış pa rametrini müəyyən etməlidir1. Sonra axtanş parametrinə 1 Axtarış parametri olaraq şifrə, ştrix-kod/inventar nömrə, müəllif, sərlövhə qəbul edilməlidir. müvafiq olaraq ədəbiyyatın şifrəsini, ştrix-kodunu və ya inventar nömrəsini, müəllifi və ya ədəbiyyatın sərlövhəsini Lüğət ( Словарь) cədvəlindən seçmək və Ş efim {Отбор) düyməsini sıxmaq lazımdır. Bu zaman açılan Can sifarişi yerinə yetirmək {Выполнение mexyuıeeo заказа) dialoq pəncərəsində ehtiyac olarsa, Qaytarılma tarixi {Дата воз врата) sahəsində kitabdan istifadə müddətini və ehtiyac olarsa, nəzarət talonunu çap etmək parametrini müəyyən edib. Yerinə yetirmək {Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 2). i V l l u . u •n ftv . *»*»а w ' ш т Ədəbiyyat verilişinin və qaytarılmasının ştrix-kod texnologiyası vasitəsilə qeydiyyatını aparmaq üçün Servis menyusunun Ştrix kod əsasında vermə/qaytarma (Вы- 103 дача/Возвраг по штрих кодам) əmrini yerinə yetirmək və ya Servis alətlər panelinin ™ alətini sıxmaq lazımdır. Bu 'zaman eyniadlı pəncərə açılır (şək. 5). Kitab verilişi nin qeydiyyatı üçün pəncərənin Veriliş {Выдача) sahəsi nin Qaytarma tarixi {Дата возврата) sətrinə ədəbiyyat dan istifadə müddətini1 klaviaturadan1 2, O xucu {ştrix-kod) {Читатели {штрих-код)) və Nüsxə {ştrix-kod) {Экземп ляр {штрих-код)) sətirlərinə ştrix-kodu oxuyan skaner va sitəsilə müvafiq olaraq oxucu biletinin və ədəbiyyatın ştrix-kodunu daxil etdikdən sonra avtomatik olaraq kitab verilişinin qeydiyyatı yerinə yetirilir və bu haqda məlumat əks olunur. (İM.U'**/n&ı«paı м о о п и •> рмв Выдача ■ ■
jT r т Т-1
* •1В ОД (
a Tacroa»» ЬА Чмтетель I*** (втриг -КЛД) I n * > . r f r * v . i
I f Hu № H ' litum
« « t M u ı r I f t x » •*# е» .1 • ■ г, 1
Ч « « . п а )«.>ш тдр ттрмхвад İ 1 __________________________ _____ Sək. 5.
Kitabın qaytanlmasıııın qeydiyyatı üçün isə pəncərə nin Qaytarma {Возврат) sahəsinin Nüsxə {ştrix-kod) 1 Avtomatlaşmış işçi Yeri ədəbiyyatdan istifadə üçün avtomatik olaraq 20 gün müəyyən edir. 2 Qaytarılma tarixi təqvim aləti vasitəsilə də daxil olıına bilər.
104 sətrinə strix-kodu oxuyan skaner vasitəsilə kitabın ştrix- kodunu daxil etmək lazımdır. Kitabın qaytarılması haq qında məlumat pəncərədə əks olunacaqdır. Ştrix-kod texnologiyası tətbiq olmayan kitabxana larda kitab qaytarılmasının qeydiyyatı üçün kitabxanaçı oxucunu Lüğət sahəsindən təyin etdikdən sonra Oxucu
sahəsinin verilm ə/qaytanlm a cədvəlindən qaytarılan ədə biyyatı qeyd etmək və O xucu (Читатели) menyusunun Qaytarma (Возврат) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Əməliyyat müvəffəqiyyətlə yerinə yetirildikdə bu haqda məlumat pəncərəsi açılır və
qaytanlan kitaba sərbəst nüsxə statusu mənimsədilir, verilmə/qaytanlma cədvə lində isə «Borc (Долг)» sözünün əvəzinə ədəbiyyatın qaytanlma tarixi əks olunur. «Kitab verilişi» Avtomatlaşmış İşçi Yeri həmçinin müəyyən səbəbə görə biblioqrafik təsviri elektron kataloq da olmayan ədəbiyyatın oxucuya verilişinin qeydiyyatını da təmin edir. Bunun üçün oxucunu məlumatlar bazasın dan təyin etdikdən sonra, O xucu (Ч итатели) menyusu nun Elektron kataloqsuz veriliş (Выдача без ЭК) əm rini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açılan Elektron kataloqsuz veriliş (Выдача без Ж ) pəncərəsində verilən ədəbiyyatın biblioqrafik məlumatları - məlumatı daxil edən məsul şəxs, verilənlər bazası, ədəbiyyatın tipinin kodunu, sərlövhəni, müəllifləri, çoxcildli ədəbiyyatın nöm rəsini və ya sərlövhəsini, nəşr ilini, həcmini, rəf şifrini, saxlanma yerini, inventar nömrəsini, ştrix-kodu, nüsxə nin fonda daxilolma, verilmə və qaytanlma tarixlərini d a 105 xil etmək D axil etmək (Ввод) düyməsini sıxmaq lazımdır (şək. 6 ). Şək. 6.
Bu texnologiya vasitəsilə eyni zamanda iki texnoloji əmə liyyat:
ədəbiyyatın biblioqrafik təsvirinin hazırlanaraq elektron kataloqa daxil edilməsi və ədəbiyyat verilişinin qeydiyyatı yerinə yetirilir. Oxucuya ədəbiyyat müəyyən olunan müddətdən ar tıq tələb olunduqda, o, bu müddəti artırmaq haqqında kitabxanaçıya müraciət etməlidir. Kitabxanaçı isə oxucunu məlumatlar bazasından təyin etdikdən sonra Oxucu (Ч и татели) menyusunun Artırmaq (Продлить) əmrini yeri nə yetirməlidir. Bu zaman açılan eyniadlı dialoq pəncə rəsinin Qaytarma 'tarixi (Дата возврата) sahəsində yeni tarixi müəyyən etmək və Yerinə yetirmək (Выполнить) düyməsini sıxmaq lazımdır. Avtomatlaşmış işçi Yeri kitabxanaçıya vaxtında qay- tanlmayan və oxuculann əlində olan ədəbiyyat haqqında
106 məlumatları əldə etmək imkanı verir. Bunun nəticəsində kitabxanaçı intizamsız oxuculara qarşı vaxtında inzibati tədbirlər görmək, oxucuya sifarişin nə üçün' yerinə yeti rilmədiyi və nə vaxt yerinə yetirilə biləcəyi haqqında də qiq məlumat vermək imkanı qazanır. Qaytarılmayan və oxucuların əlində olan ədəbiyyat haqqında məlumat əldə etmək üçün Servis (С ервис) menyusunun Borclu-
ков/задолженной литературы) əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Bu zaman açılan pəncərədə borclu olan oxucu nun ad identifikatoru, qaytarılmamış kitabın verilənlər b a zasında şifrəsi, qaytarılmamış kitabın qısa biblioqrafik təsviri, verilmə tarixi, qaytarılması nəzərdə tutulan tarix və s. sütunlarda cədvəldə vaxtında qaytarılmayan və oxucuların əlində olan ədəbiyyat haqqında məlumatların siyahısı əks olunur (şək. 7). Şək. 7. 107
Pəncərənin Ədəbiyyatın qaytarılmasının nəzarət ta rixi ( Контрольная дата возврата) sətri ədəbiyyatın qay tarılma tarixini bildirir. Yeniləşmə ( Обновить) düyməsi qaytarışın yerinə yetirilməsi və ya qaytarmanın nəzarət tarixinin dəyişdirilməsi ilə əlaqədar olaraq qaytarılmalı ədəbiyyat siyahısının yeniləşməsinə xidmət edir. Çap (Пе
haqqında məlumatları çap etmək üçündür. Oxuculara xidmətin və oxucu sorğularının statistikası kitabxananın fəaliyyətində əsas texnoloji əməliyyatlardan biridir. Belə ki, kitabxananın fəaliyyətinə qiymət vermək üçün, kitabxana fondunun oxuculann tələbatına uyğun komplektləşməsi üçün bu əməliyyatların yerinə yetirilməsi, vacib şərtdir. Bu məqsədlə Avtomatlaşmış İşçi Yerində Servis (Сервис) menyusunun Statistika (С татистика) əmri nəzərdə tutulmuşdur. Əmri yerinə yetirdikdə açılan pəncərədə tələb olunan hesabat formasını seçməklə və Yerinə yetirmək ( Выполнить) düyməsini sıxmaqla veril
miş kitabların tam siyahısını, müəyyən müddət ərzində tələb olunan kitabların siyahısını, soruşulan ədəbiyyatın statistik təhlili əsasında sənədləri hazırlamaq və çap etmək olar.
|