b ) İcazələrin idarə olunması.
İcazələrin idarə
olunması şəbəkə ehtiyatlannda «hüquqlu» rejimlə istifa
dəni nəzərdə tutur. Şəbəkə administratoru tərəfindən hər
bir istifadəçiyə səlahiyyətinə uyğun istifadə hüququ verilir.
İcazələrin idarə olunması - çox istifadəçisi olan sistem
lərdə «hüquqsuz» istifadəçilərə xidməti qadağan etməklə,
informasiyanın tam məxfiliyini və tamlığını təmin edən
əsas
mexanizmdir.
İcazə hüququna nəzarət proqram
mühitinin müxtəlif komponentləri - əməliyyat sistemi, əla
və təhlükəsizlik vasitələri, verilənlər bazasını idarəetmə
sistemi, ara vasitəçi proqram təminatı (məsələn, tranzak-
siyalar monitoru) tərəfindən həyata keçirilir.
c ) Protolcollaşdırm a və audit. Protokollaşdırma
dedikdə, informasiya sistemində baş verən hadisələr haq
qında məlumatın toplanması və cəmlənməsi basa düşülür.
A udit - toplanan informasiyanın operativ (demək olar ki,
real vaxtda) və ya dövri (məsələn, gündə bir dəfə) apa
rılan təhlilidir. Protokollaşdırma və audit vasitəsilə infor
masiya
təhlükəsizliyini
pozma
cəhdlərini,
sistemdə
problemləri aşkar etmək olar. Audit nəticəsində nəinki
təhlükəsizliyi pozan səbəbi, həmçinin səbəbin günahkanm
tapmaq, vurulmuş ziyanın miqyasını qiymətləndirmək olar.
Bütün bunlar isə sistemi normal işə qayıtmaq üçün çox
əhəmiyyətlidir.
»
188
d) Kriptoqrafiya. İnformasiyanın məxfiliyinin təmin
edilməsi və tamlığına nəzarət üçün ən güclü vasitələrdən
biri kriptoqrafiyadır. Bir sıra hallarda kriptoqrafiya digər
proqram-texniki tədbirlərin realizə olunması üçün əsas rol
oynayır, bəzən də yeganə müdafiə vasitəsi olur. Məsələn,
informasiya hətta «oğurlansa» belə kriptoqrafiya
məxfi
liyə təminat verir. Kriptoqrafiya informasiyanın xüsusi al-
qoritm əsasmda şifrələnməsini nəzərdə tutur. Bu zaman
informasiya müvafiq şifrəni bilməyən istifadəçi üçün «ba
şa düşülməz» formada olacaq. Kitabxanada bu üsuldan
demək olar ki, nadir hallarda, yalnız dövlət əhəmiyyətli,
xüsusi qrifli bəzi sənədlərin mühafizəsi üçün istifadə olu
nur.
e ) Elektron rəqəm im zası. Elektron rəqəm imzası
informasiyanın əsliliyinin təsdiqi və onun tamlığı məsələ
sini nisbətən asan və ucuz həll etməyə imkan verir. Elek
tron imza ən azı üç funksiya yerinə yetirir: birincisi-
imzalayan şəxsin təsdiqini, ikincisi-imzalayan şəxs imzala
dığı sənəddən boyun qaçıra bilməz, üçüncüsü-göndərənin
başqa sənədi deyil, məhz göndərdiyi sənədi imzaladığını
təsdiq edir. Başqa sözlə, imza sahibinə başqa və ya ox
şar sənədi zorla qəbul etdirmək olmaz, çünki onda oriji
nalın imzalanmış surəti var. Q eyd edək ki, birinci iki
funksiya sənədin nəzərdə tutulduğu şəxsin maraqlarını,
üçüncü isə imzalayanın maraqlarını müdafiə edir. Ümumi
halda elektron rəqəm imzası konkret məlumata (mətnə,
fayla və ya ixtiyari uzunluqlu istənilən bitlər yığınına)
əlavə olunan və yuxanda qeyd olunan üç funksiyanı tə
min etməyə imkan verən sabit uzunluqlu informasiya blo-
189
kudur. Kitabxanada bu üsuldan rəsmi yazışmalar, elek
tron sənəd göndərişi zamanı istifadə olunur.
,
3. K om püter texnikasının saz vəziyyətdə olmasının
təmin olunması. Bunun üçün müntəzəm olaraq profilaktik
və diaqnostik tədbirlər görürməlidir. Bu tədbirlər arasında
ən zərurisi virusa qarşı mübarizədir. Bu mübarizə yalnız
aşağıdakı şərtlərə əməl olunduqda effektli ola bilər:
a) Bir neçə, müxtəlif antivirus proqramlanndan isti
fadə etmək;
b) M üntəzəm olaraq İnternet vasitəsilə antivirus
proqramlannı yeniləşdirmək;
c) Lisensiyasız və ya «pirat» yolla əldə edilmiş in
formasiyalardan istifadə etməmək;
d ) «Şübhəli» poçt məlumatlarını oxumamaq;
e) M ənbəyi məlum olmayan informasiyalardan isti
fadə etməmək;
f) Kompüterə «kənar» və yoxlanılmamış informasiya
daşıyıcılarını - disketləri, C D və D V D diskləri,
fləş yaddaşlan və s. daxil etməmək.
190
Ə lavə 1
«İR B İS » A vtom atlaşm ış Kitabxana-İnform asiya
Sistem i vasitəsilə yaradılan və çap olunan standart
sənəd formaları
Sənədin
kodu
Sənədin mabiyyəti
T A BLO W
Ümumi abunə siyahısı
T A BO D W
Çatdırm a qiyməti göstərilməklə ümumi
abunə siyahısı
T A B L L W
A bunə
müddəti
gösitərilməklə
ümumi
abunə siyahısı
TA BLD W
A bunə
müddəti
və
çatdırma
qiyməti
gösitərilməklə ümumi abunə siyahısı
TABPIW
Təşkilatlar üzrə yekun abunə siyahısı
TABLZW
Bir təşkilat üçün abunə siyahısı
T A BSP
Sifariş olunmuş və daxil olmuş kitabların
siyahısı
TPNZW
Sifariş üçün poçt kartı
TABSZW
Sifariş olunan kitabların siyahısı
TABZW
Sifariş üçün hesab-faktura
191
Sənədin kodu
Sənədin mahiyyəti
ACTS
1
K itab partiyalarının alınması haqqında
akt
ACT
Konkret akt əsasında daxil olmuş ki
tablar haqqında akt
TABF3W
A kt əsasında uçot vərəqi
TABF4W
Kitabların fonda daxil olması haqqında
arayış
TKSUW
Daxilolma Y U K vərəqi (qısa təsvir)
TKSUPW
Daxilolma Y U K vərəqi (tam təsvir)
TKSUMW
Daxilolma Y U K vərəqi (bir müəssisə
üçün)
TSU2IW
Konkret müddət üçün yekun məlumatlar
(bir müəsissə və ya konkret akt əsa
sında)
TSU2MW
Daxilolma
Y U K
vərəqi
(təşkilatdan
konkret müddətdə)
KSU2W
Daxilolma Y U K vərəqi (dilə, fonda,
informasiya daşıyıcısına görə paylanma)
KSU3W
Daxilolma Y U K vərəqi (elm sahələrinə
görə paylanma)
TABBUW
Biblioqrafik göstərici (mövzu rubrikasına
görə paylanma)
TABBAW
Biblioqrafik
göstərici
(müəllif və
ya
sərlövəyə görə paylanma)
192
Г
— г
sönədin kodu
Sənədin mahiyyəti
TABBNW'
Biblioqrafik göstərici (yeni daxıl olmuş
ədəbiyyata görə paylanma)
I ABSUW
Sistemli göstərici
r.ABSOW
İNNJW
Daxıl olmayan jurnal nömrələrinin siyahı
sı
TABKOW
Tələbələrin kitabla təminatı
TABF1W
Kitabxanaya daxil olmuş ədəbiyyat
lıaqqmda arayış
T VBF3W
Aktla qeydiyyat vərəqi
LA N D
Soruşulan ədəbiyyatlar
TPRFA
Fondun yoxlanılması (A kt)
TPRFI
Fondun yoxlanılması (İnventar siyahısı)
F
k k k o w
Əsas kataloq kartı
'KKJCDW
Əlavə kataloq kartı
'KKKLTW
Sistemli kataloq kartı
'K K K I
K ataloq kartının arxa üzü (inventar
|кнпгә!әг ilə)
193
Sənədin kodu
Sənədin mahiyyəti
*
' к к к г
Topoqralik kataloq kartı (inventar
nömrələr ilə)
IKKKFW
Kitab forınulyarı
Ə D Ə B İ Y Y A T
1
Xələfov A .A .. Mehdiyevə N .D . M üasir dövrdə ki
tabxana fəaliyyətinin əsas istiqam ətləri.//K itabxanaşü-
nashq və biblioqrafiya.- Bakı., 2 0 0 5 .- №1 -s. 3-10.
2 Xələfov A .A ., Musayeva N .N . Avtomatlaşdırılmış
kitabxana informasiya idarəetmə sistemləri. / /B a k ı
Universitetinin xəbərləri. (H um anitar elmlər seriyası).-
Bakı.: Bakı Universiteti nəşriyyatı, 2 0 0 2 .- № 2.- s.
2 4 3 -2 5 0 .
3. Xələfov A .A ., Hüseynova A .S. Elektron kataloqun
əhəmiyyəti və təşkili prinsipləri// Bakı Universiteti
X əbərləri.-2 0 0 5 .- № 4 ., -s.288-291
4. Xələfov A .A . Cəmiyyətin informasiya təminatında
kitabxanaların tarixi rolu / / M üasir informasiya —
kommunikasiya texnologiyası jurnalı.- 2005.- № 5.
3. Q urbanov А.1., Abdullayeva R .A . Fərdi kompüterlə
rin proqram təminatı: dərs vəsaiti,
2-ci cÜd
.-
Bakır.Çasıoğlu, 20 0 6 , 183 s., (şəkilli).
6. Xəlıilov M .S ., Q urbanov A .t. İnformatika: dərslik. -
Bakı:,Bakı Universiteti, 2003, 383 s., (şəkilli).
7 Kazımov R. lnformasiyalaşnuş cəmiyyət və kitab
xanaların vəzifələri / / Müasir informasiya — kommu
nikasiya texnologiyası jurnalı.- 2 0 0 5 .- № 5.- s. 4 2 -
46.
8 Musayeva N .N . Elektron ehtiyatların biblioqrafik təs
viri / / ’’İnformatika texnologiyası və tətbiqi proqram
lar
mövzusunda aspirant və tələbələr üçün respublika
elmi konfransının materialları.- Bakı., 2 0 0 0 .- səh.6-8.
195
9. Musayeva N .N . Kitabxana proseslərinin kompüteriəş-
dirilməsinin müasir elmi və perspektiv istiqamətləri / /
Kitabxanaşünaslıq
və
biblioqrafiya.-Bakı:
B D U ,
2 0 0 0 ,- № 2 .- səh 9 0 -9 3 .
10. Xəlilov M .S ., Q urbanov A .I., Musayeva N .N . K i
tabxana informatikası: dərs vəsaiti, 1-ci cild. B a
kı.:O dlar yurdu, 2 0 0 1 .-2 4 6 s., (şəkilli).
11. Xəlilov M .S ., Qurbanov А.1., Musayeva N .N . K i
tabxana informatikası: dərs vəsaiti, 2-ci cild. Ba-
kı.:O dlar yurdu, 2 002.- 164 s., (şəkilli).
12. Xəlilov M .S ., Quliyeva A .G ., Musayeva N .N . Av-
tomadaşdınlmış kitabxana informasiya sistemləri (m e
todik vəsait). Bakı:, O dlar yurdu, 2001.-81 s., (şə
killi).
1 3 . Халафов A A , Кязимов P.A., Курбанов А И. Использо
вание Интернет в библиотеках Азербайджана // Мате
риалы конференции "Библиотеки в мировом информа
ционном и интеллектуальном пространстве. "-М., 2001,
с.99-100.
14 Мусаева Н.Н. Основные направления компьютериза
ции в ВУЗ-овских библиотеках Азербайджана // Мате
риалы конференции "Библиотеки в мировом информа
ционном и интеллектуальном пространстве. "-М., 2001,
Ч. 2., с. 272.
15 Глухов В.А., Лаврик О.Л Электронная доставка доку
ментов. - M ИНИОН РАН, 1999. - 132 с
16 Глухов В.А., Лаврик О.Л. Развитие электронной дос
тавки документов в библиотеках России // Библиотеч
но-информационное обеспечение в области социаль
ных и гуманитарных наук на пороге XXI века Мат.-лы
науч. конф, посвященной 80-летню Фундаментальной
библиотеки ИНИОН, Москва, 26 мая 1998 г - М
ИНИОНРАН. 1999 -С 129-144
17 Глухов В А , Лаврик О Л Электронная доставка доку
ментов в России - быть или не быть еще в XX веке //
Науч н техн б-ки - 1998 - N 1. - С. 114-119.
18 Behır. К., Hansen J Document delivery assessment at
Southern Illinois university' at Adwardsville // Illinois libr
- 1997 - Vol 79, № 1 - p 31 - 35
19 Майстрович T В Электронные издания на оптических
компакт-дисках технология использования в библио
теках - М. Либерея. 2001 - 64с
20 Moms A.. Davies J Е , Hirst S Electronic document deliv
ery - friend or foe? // Proc. 4th UK/lnt. Conf on Electronic
Library and Visual Information Research (ELVIRA 4),
British Telecom Training and Development Centre, Milton
Key nes. 6 - 8th May 1997 - 1997 - p 65 - 73.
21 Moms A . Davies
J
E . Hirst S Options in Electronic
Document Delivery 4 Managing Inform. - 1997 - Vol 4,
,V>3 - p 21 -23.
22 Алешин Л И
Автоматизация в библиотеке Учебное
пособие //
М ГУ
культуры и искусств - М , 2001 - (Со
временная библиотека; Вып 14)
23 Воронский Ф С
Основы проектирования автоматизи
рованных
библиотечно-информационных
систем -
М ФИЗМАТ ЛИТ, 2002 - 384 с
24 Гарбор
Робж
Т
Управлжня
автоматнзатпо
бюлютеки - K'ıee . 1997 - 52 с -
25 Гончаров М В , Шрайберг
Я
Л Введение в Интернет В
9-ти ч -М ГПНТБ России, 2000 Ч 1 Общие сведения -
60
с
26 Дригайло В Г , Башун Е В .Волынец В Н
Основы
управления библиотекой высшего учебного заведе
ния - Киев. 2001.- 389 с
1
%
197
27 Шрайберг Я.Л. Основные положения и принципы раз
работки автоматизированных библиотечно-информа
ционных систем и сетей Главные тенденции окруже
ния, основные положения и предпосылки, базовые
принципы. - М , 2000 - 130 с., ил.
28 Шрайберг Я Л., Гончаров М В
Как создать свой Web-
сервер / Под ред.Л А.Казаченковой - М
Либерия,
2000.-64 с - (С компьютером на "ты" Методическое по
собие для библиотек по информационным технологиям
и Интернет Вып 4 )
29 Якубайтис Э А
Информатика и информация
Акал
Наук Латвии. Ии -т олектрон и ьычисл техники - Рига.
1988,- 109 с
M Ü N D O R İ C A T
G iri»
3
Fəsil !
Kitabxanaların kompüterləsdırilməsinin əsas
masallar ................ ........... ........................... .
'
I I
Cəmiyyətin
informasiyalasdınlmasında
ki
tabxanaların rolu
..................
..........
°
1 - Kitabxanaların kompüterləsdirilməsmin əhə
miyyəti və əsas prinsipləri
......................
‘4
I 3 Kitabxanaların kompüterləsdirilməsmin pro
qram-texniki təminatı
.............. .............
22
i 4 Korporativ kitabxana-informasiya şəbəkələri
42
1 5 Ədəbiyyat axtarışının və sifarişinin kompü-
terləşdirilməsi.......................................................
*0
1 6 Kitabxana fondunun kataloqlasdırılmasınm
kompiiterləsdirilməsi
................................
66
i ” Komplektləsrlımıə prosesinin kompüterləşdi-
riim əsi..................................................................
75
1 8 Abonement xidmətinin kompüterləşdirilməsi
95
Fəsil 2 Kitabxanalarda elektron informasiya xidmə
tinin təşkili ..... . ..............................................
108
2 1
Elektron sənəd göndərişi ..........................................
109
- 2 F aksla elektron sənəd göndərişinin təşkili ...
117
2 3 Elektron poçtla elektron sənəd göndərişinin
t ə ş k ili................
129
2 ^
F T P xidməti vasitəsilə elektron sənəd göndərişi ...
135
2 4 Ariel 1.4.1 proqramı vasitəsilə elektron sə
nəd göndərişi....................... .............................
143
2 6 Adobe Acrobat Professional 6.0 ............
153
199
2.7 Elektron kitabxanalar..... ......... ..........
174
2 8 Kitabxanada informasiya təhlükəsizliyi
179
Əlavə
Ədəbiyyat
............
M Dostları ilə paylaş: |