A. F. Shaxidov, A. D. Qayumov, R. M. Xudayqulov
Yo‘l poyi gruntlariga qo‘yiladigan talab
Yüklə 7,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.2 Yo‘l poyi gruntlariga qo‘yiladigan talab.
Gruntlarni yaxshilash usullari Ko‘tarma qurish uchun ishlatiladigan gruntlar to‘rtta asosiy guruhga bo‘linadi: tabiiy-butun yoki yoriqli massivini maydalash yo‘li bilan olinadigan qoyaning tog‘ jinslari; tabiiy sharoitda allyuvial va delyuvial yotqiziq shaklida 35 yotuvchi yirik donali; qumli; gilli. Ular o‘z navbatida har bir guruh turi va alohida tavsifi bo‘yicha tasniflanadi. Yo‘l poyi uchun yaroqliligi jihatidan suv ta'sirida uzoq bo‘lgan qoyaning tog‘ gruntlari yoki jinslarining yumshashiga qarab quyidagi ifoda bo‘yicha bo‘lish qabul qilingan: C B R R P / , (2.1) bu yerda: R B - suvga to‘yingan holatda siqilishga mustahkamlik chegarasi; R C - havoda, quruq holatda, siqilishga mustahkamlik chegarasi. Agar R >0,75 bo‘lsa, tog‘ jinsi suvda yumshamaydigan turiga, agar R <0,75 bo‘lsa - yumshaydigan turiga mansub bo‘ladi. Yirik donali va qumli gruntlar o‘z navbatida donadorlik tarkibiga ko’ra, gilli gruntlar esa SHNQ larga asosan donadorlik tarkibiga va plastikligiga ko’ra bo‘linadi. Gruntlarning alohida turlariga: il, iold gili, lyosslar, mergellar, trepel, talkli va bo‘r davri gillari, sho‘rlangan gruntlar va boshqa turlar kiradi. Ko‘tarmalarni qurish uchun, asosan, tabiiy omillar ta'sirida holati o‘zgarmaydigan yoki kam o‘zgaradigan gruntlarni qo‘llash maqsadga muvofiqdir, chunki yo‘l poyida ularning mustahkamligi va turg‘unligiga suv deyarli ta'sir qilmaydi. Bunday gruntlarga: yumshamaydigan tog‘ jinslari, yirik donali, qumli (mayda va changlidan tashqari), yengil va yirik supeslar ta'lluqlidir. Yo‘l poyini qurishda bunday gruntlarning miqdori chegaralanmaydi. Shuni ta’kidlash lozimki, gilli, mayda va changli gruntlar, yumshaydigan tog‘ jinslari, gruntlarning alohida turlaridan yo‘l poyini qurishda uchun foydalaniladi, ammo ularni qo‘llashda bir qancha cheklanishlarni hisobga olish kerak. Bunday gruntlarni qo‘llash ehtimolligi va maqsadga muvofiqligi joy sharoitiga va texnik-iqtisodiy solishtirishga bog‘liq ravishda aniqlanadi. Masalan, mergelli, slanetsli va yog‘li gillar, bo‘r davri talklari va trepellarini ko‘tarma qurish uchun yaxshi sharoit bo‘lgan, ya'ni quruq joylarda qo‘llash 36 mumkin. Gidrogeologik sharoiti yaxshi bo‘lmagan, grunt suvlari sathi yuqori bo‘lgan yoki yuza suvlari uzoq muddat turadigan yo‘l bo‘laklarida: daryo poymasida, past qismida bunday gruntlardan faqat ko‘tarmaning yuqori qismi uchun foydalanish mumkin. Uzoq vaqt suv turadigan yoki bosadigan ko‘tarmaning pastki qismi uchun tog‘ jinslari yoki yirik donali gruntlar, yirik yoki o‘rta kattalikdagi qumlar, shuningdek, gil donalari og‘irligi bo‘yicha 6 % dan oshmaydigan yengil yirik supeslarni ham qo‘llash mumkin. Ko‘tarmalarni qurish uchun quyidagi gruntlar: gilli o‘ta sho‘rlangan; namligi ruxsat etilgandan ortiq gillar; gil yoki organik modda aralashmasi bo’lgan torf, gil, mayda qum va gilli gruntlar; katta miqdorda o‘simlik ildizi bo‘lgan yuqori qatlam tuproqlari; nam asosdagi ko‘tarmalar uchun va suv uzoq turib qolishi mumkin bo‘lgan yo‘l bo‘lagida talkli, pirofilinli gruntlar va trepellar; tarkibida me'yordan ortiq gips bo‘lganlardan foydalanmagan ma’qul. Tabiiy holda xosil bo‘luvchi gruntlardan tashqari, ko‘tarmalar uchun sa'noat chiqindilari: kul-shlak materiallari, tog‘-kon sa'noati chiqindilari va boshqalarni ham qo‘llash mumkin. Ko‘tarmalar o‘ymani o‘yishdan chiqqan, grunt karyerlaridan va yon rezervlardan olingan gruntlardan quriladi. Ko‘tarma uchun talab qilinadigan kerakli gruntlar hajmi: 1 K V V K T , (2.2) bu yerda: V K - quriladigan ko‘tarmani hajmi, m 3 ; K l - nisbiy zichlashtirish koeffitsienti, uni quyidagi ifoda bilan aniqlash mumkin: Т К K / 1 , (2.3) bu yerda: δ K - ko‘tarmadagi (talab qilingan) grunt hajmi, g/sm 3 ; δ T - tabiiy holatdagi (karyerda, o‘ymada yoki rezervda) gruntning zichligi, g/sm 3 . Odatda, ko‘tarmalarni bir xil gruntlardan qurish lozim, zarur bo’lganda, har xil gruntlardan ham qurish mumkin bo‘ladi, ammo bu grunlarni alohida 37 gorizontal shaklda yotqiziladi. Ko‘tarmaning yuqori qismiga (1,0-1,5m) yaxshi, mustahkamroq gruntlarni ishlatish kerak, chunki ko‘tarmaning bu qismi tabiiy omillar va transport vositalari ta'siriga ko‘proq uchraydi. Ko‘tarmaga tartibsiz gruntlarni to‘kish taqiqlanadi, chunki namlikning tarqalishi va iqlim omillari ta'sirida bunday gruntlar tarkibining fizik xossasi o‘zgarishi bir tekis bo‘lmaydi. Natijada gruntlar muzlab ko‘pchiganda ravonligi buziladi, eriganda yo‘l to‘shamasi asosida mustahkamligi tekis bo‘lmagan qatlam xosil bo‘ladi, bu o‘z navbatida ravonlikning kamayishiga yoki yo‘l to‘shamasining buzilishiga olib keladi. Ko‘tarmaning yuqori qatlamiga suv oqimi kelishini to‘xtatish uchun, uning ostki qismiga drenajlaydigan grunt to‘kishda grunt qatlamining qalinligi uning kapillyar ko‘tarilish balandligidan katta bo‘lishi kerak. Yüklə 7,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|