A. G. Abdukadirov 2017 y

2.4. Tarmoqni tashkil etishda kabellarni ahamiyati
Bog‘lash uchun qo‘llaniladigan kabellar uzatish muxiti deb yuritiladi.
Kabellar asosan uchga bo‘linadi: 

---

1. koaksial kabellar (coaxial cable), ular televizion antennaga juda o‘xshash. 
O‘tkazish tezligi: 10 Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni xosil qilishda 
foydalaniladi. 
Koaksial sim. Bunday sim turt katlamdan tashkil topgan buladi: uning eng 
ichki katlami metall simdan iborat. Bu izolyasiya bilan uralgan bulib, u 2-katlamini 
tashkil kiladi. 3-katlam izolyasiyasi yupka metall ekran bilan koplangan buladi. 
Ekran egiluvchan uki, ichki sim egiluvchanlik uki bilan ketma-ket tushadi. Shuning 
uchun xam koaksial sim deyiladi. Turtinchi katlam plastik katlamdan iborat bulib, u 
uchta katlamni koplaydi. 
Keyingi paytda keng rivojlangan kabel televideniesida ishlatiladigan sim 
koaksial simdir. Kabel televideniesi yordamida bir kancha kanallar orkali 
kursatuvlar berilishining sababi xam koaksial simlar orkali bir paytda bir kancha 
turli signallarni uzatish imkoniyati borligidandir. Bunda xar bir signal turiga 
bittadan kanal mos keladi. Xar bir kanal uz chastotasida ishlaydi, shuning uchun ular 
oralikda bir-biridan mustakil hisoblanadi. 
Koaksial simning asosiy afzalligi, uning katta kenglikda ishchi chastotalariga 
ega bulganligi tufayli katta xajmdagi ma’lumotlar okimini yukori tezlikda uzatishi 
mumkinligidadir. Bu imkoniyat yukori tezlik bilan ishlaydigan lokal kompyuter 
tarmoklarini yaratish imkoniyatini beradi. 
Koaksial simlarning ikkinchi afzalligi ularning turli tashki karshiliklarga 
chidamliligi va nisbatan uzok masofalarga ma’lumotlarni (signal shaklidagi) uzatishi 
mumkinligidadir. 

---

Koaksial simlari uchun kabul kilingan andozalar mavjud bulib, u Internet 
kompyuter tarmog‘i uchun Internet yugon simi (taxminan kulning katta barmogi 
yugonligida) deb xam yuritiladi. Bundan tashkari, yugonligi taxminan kichik 
barmok yugonligida bulgan, hozirda keng tarkalgan Cheapernet yoki Thinnet simlari 
mavjud. Yugon va ingichkarok koaksial simlar albatta uz xususiyatlariga ega: yugon 
simlar ingichkaga nisbatan uzokrok masofaga ma’lumotlarni uzatadi va tashki 
qarshilikka chidamlirokdir. 
Yuqorida aytganimizdek, afsuski, bu simlarni tugridan-tugri kompyuterga ulab 
bulmaydi. Buning uchun kushimcha boglovchi sifatida BNC boglovchisidan 
foydalaniladi. 
Koaksial simining asosiy xususiyati uning universalligidir, ya’ni uning 
yordamida deyarli barcha turdagi: tovush, video va xokazo signallarni uzatish 
mumkin. 
Omninet, Onet kompyuter tarmog‘i bunday simlarni birinchi bo‘lib ishlatgan. 
1-tarmoklarda bunday simlar orkali ma’lumotlarni uzatish tezligi 1 m/bit atrofida 
bulgan, (Ethernet tarmoklarida ishlatilgan) koaksial simlarga nisbatan uzatish tezligi 
10 barobar kam. Keyingi tarmoklarda uzatish tezligi koaksial simlar orkali uzatilish 
tezligiga barobarlashdi. Ammo ma’lumotlarni uzatish masofasi koaksial simlar 
uzatishiga nisbatan 5 marta kamdir. 
2. Juftli o‘ram kabellari (tvisted pair) telefon simini eslatadi. O‘tkazish tezligi: 
100 Mbit/sek. Asosan bino ichidagi tarmoqni xosil qilishda foydalaniladi 
Lokal kompyuter tarmoklari ingichka (Ethernet) koaksial sim yoki vitaya 
para bazasida ko‘riladi. Odatda bunday koaksial simlar yordamida tashkil kilingan 
tarmok umumiy shina (sim) orkali birlashtiriladi. Bu esa ma’lum nokulayliklarga 
olib keladi. Masalan, koaksial simning biror joyida uzilish bulsa, tarmok 

---

kompyuterlari ishlamay koladi. Sim uzilgan joyni topish masalasi esa amrimaxol 
bulib koladi. SHuning uchun hozirda lokal kompyuter tarmoklarini yaratish 
strukturalash prinsipiga asoslanadi. Bunda xar bir struktura aloxida «vitaya para» 
simlari bilan ulangan bir necha kompyuterlar tarmok adapteri (moslovchisi) orkali 
kompyuter bilan boglangan shaklda tuziladi.
Bunda xar bir struktura aloxida «vitaya para» simlari bilan bir necha 
kompyuterlarning tarmok adapterlari orkali kompyuterlarga ulangan xolda buladi. 
Tarmokni kengaytirish uchun unga yangi shunday struktura kushiladi xolos. «Vitaya 
para» prinsipida tarmok tuzishda kushimcha joylar (yangi kompyuterlar olinganda) 
tashkil kilish uchun kushimcha simlar tortiladi. Natijada yangi foydalanuvchini 
tarmokka qo‘shish bir yoki bir necha panellarda kommutatsiyani uzgartirishga olib 
keladi xolos. Toking ring («vitaya para») asosida kurilgan tarmoklar biroz 
qimmatroq bo‘lsada, kelajakda u o‘zini to‘la oqlaydi va ko‘p yillar buzilmay 
ishlaydi. 
3. Optiktolali kabel (fider-optic cable). Eng ishonchli va tez, shu bilan birga juda 
qimmat kabel turi. Oralig‘i 100 km masofadagi tarmoq uchun qo‘llaniladi. 
O‘tkazish tezligi: 2 Gbit/sek.