A. I. To’rayev, F. F. Axrorov, M. M. Rahmatov

Xorazmshohlar davlatida dargohdagi mansablar va ularning 
boshqaruvdagi o’rni. 
Sulton-davlatidagi 
oliy 
boshqaruvchi 
shaxs. 
Sultonlar 
“Xorazmshoh” unvoni bilan boshqarganlar. 
Bosh hojib yoki ulug’ hojib (hojibul-kabir)-oliy hukmdor shaxsi 
bilan bog’liq masalalar, marosimlar, marosimlarning nazorati bilan 
aloqador ishlarga javobgar bo’lgan. Ular sultonning eng zarur 
topshiriqlarini bajarganlar hamda hukmdorga doimiy ravishda 
hamrohlik qilganlar. Ular vazirlik devonining daftarlari, undagi 
yozuvlar, arxivlar, moliya sohasidagi kotiblar va amaldorlarining hatti-
harakatini nazorat qilgan. 
Ustozdor-dargohdagi barcha xo’jalik xizmatlarini boshqarish 
ustozdorga yuklatilgan. Oliy hukmdorning birinchi chorlashidayoq 
ustozdor yetib kelib, sulton topshiriqlarini boshqa xizmatkorlarga 
yetkazar edi va bu gapni ikki qilib bo’lmagan. Bundan tashqari bosh 
xazina mablag’laridan nonvoyxona, oshxona, otxona saroy 
xizmatchilarining xarajatlarini qoplar edi. Dargohdagi barcha masalalar 
bilan shug’ullangan. Shuningdek u ushbu mablag’dan maosh berish va 
boshqa xarajatlar uchun ham foydalangan. (Nasoviy) 
Hojib-g’oyatda muhim vazifalar, masalan muzokaralar olib 
borish va hatto, vazirlar faoliyatini taftish etish kabilar topshirilgan.
2
Hojib-eski islom davlatlaridan sadriazam, vazir kabi yuksak darajadagi 
mansabdorga berilgan unvondir.
3
Omil (Amilon yoki ummol)-devonda moliyaviy rahbarlar ichida 
eng kichik vazifa. Har bir tuman, shahar, aholi yashaydigan maskan 
qishloqning soliq yig’ish bo’yicha rahbari bo’lgan. Viloyatlarda 
1
Воҳидов.Ш, Қодиров.А. Шарқнинг машҳур сулолалари. -T.: “Akademiya”, 2013. -Б.123. 
2
Эшов.Б. Ўзбекистон давлатчилиги ва бошқаруви тарихи. -T.: 2012. -Б.193. 
3
Иброҳим Кафес ўғли Хоразмшоҳлар давлати тарихи. -T.: “Navro’z”, 2016. -Б.226. 

---

81 
vazirdan keyingi eng nuzufli mansab egasi omil bo’lib, omil “voliy” 
ma’nosida ishlatilgan. Omil boshqaruvchi noib kabi vakolatga ega 
bo’lgan. Voliy keyingi davrlarda yirik urug’ beklari orasidan 
tayinlangan. Ularning qo’l ostida ba’zan qullardan tarkib topgan 
xususiy harbiy qismlar ham bo’lgan. 
Amiri-oxur(miroxur)-sulton otxonalari boshlig’ining lavozimi. 
U sultonga qarashli minib yuriladigan otlarga egalik qilgan. Miroxurlar 
harbiy yurishlarda ham faol ishtirok etganlar. Otlarning soni 30 
minggacha bo’lgani ma’lum. An-Nasaviyning asarida sulton Alouddin 
Muhammadning miroxuri Ixtiyoriddin Qushlu ixtiyorida 30 ming ot bor 
edi.